شنبه 7 مرداد 1402 - 12:13

به گزارش روابط عمومی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، در این نشست پیوند عاشورا با هویت ایرانی از لحاظ تاریخی و قدمت مورد بررسی قرار گرفت.

حبیب اسماعیلی در این نشست اظهار داشت: اخیرا مطالبی با این مضمون که صفوی ها ایرانی ها را به زور شیعه کرده اند مطرح می شود که این اظهارات بسیار غیر کارشناسی و نادرست است، چرا که تشیع در فرهنگ ایرانی از مدت ها پیش از صفویان به عنوان یک پدیده عمیقا ریشه دوانده بود.

او با بررسی شواهد تاریخی و وقایعی که در قرن اول هجری میان علویان و امویان و عباسیان رخ داد گفت: در زمان صدر اسلام همواره علیه نظام خلافت اعتراض دائمی وجود داشته و علویان مخالف خلافت اموی و عباسی گریزگاهشان ایران بوده، از اینرو فوج فوج وارد ایران شده و مردم نیز از آنان استقبال می کردند؛ آنان در مناطق کوهستانی مستقر شده و مردم ایران در نزاع های محلی از آنان کمک گرفته و سپاهیان خلیفه و حکام محلی را شکست داده و در نهایت با رای گیری و به خواست مردم از علویان جهت هدایت جامعه محلی خود بهره می بردند.

او با اشاره به شواهد تاریخی و گریز و پناه گرفتن ها در مناطق مختلف ادامه داد: تحولات سیاسی که بعد از قیام مختار و حدود سال 65 هجری آغاز شد، پیروزی عباسیان بر امویان با شعار قیام برای آل محمد و همراه کردن مردم در این قیام و وقایع تاریخی دیگر، زمین همواری برای صفویان آماده کرد تا میوه این تحولات طولانی را بچینند.

این پژوهشگر تاریخ، فرهنگ را شامل دو بخش «نمادهای مادی» یعنی کاخها، ابنیه، اشیا، کتاب، نسخه خطی و غیره و «نمادهای غیر مادی» که در جهان زبانی متجلی شده و بسیار پایدار است دانست و توضیح داد: پدیده عاشورا و فرهنگ شیعه در طی دوران ها تبدیل به یک نماد فرهنگی غیر مادی شد که نمونه های بسیاری از آن را در اشعار شاعرانی که قرن ها پیش از صفویان می زیسته اند می توان دید؛ شاعرانی همچون رودکی، کسایی مروزی، ناصر خسرو، باباطاهر، سنایی غزنوی، قوامی رازی، عبالرزاق اصفهانی، عطار، مولانا، سعدی، سیف خرقانی و غیره.

او تصریح کرد: قدیمی ترین امامزاده ها در کشور یک درخت چنار در کنارشان وجود دارد که معیار فرهنگ ایرانی است و نشان می دهد بسیار پیشتر از صفویان پدیده شیعه در کشور ریشه داشته است.

این پژوهشگر تاریخ اظهار داشت: بخشی از پدیده های تاریخی ساختار ذهنی انسان ها است، یعنی بخش های خوشایند برجسته و بخش های ناخوشایند حذف می شوند؛ در عرصه ادب پا از این هم فراتر رفته و تخیلات ذهنی ادبا نیز بر متون افزوده می شود و ادبا به متن تاریخی وفادار نیستند. از اینرو جهت پی بردن به صحت و سقم مسایل تاریخی همچون واقعه عاشورا باید از مقتل معتبر و همچنین روایات و منابع حدیثی معتبر و دست اول استفاده کرد.

اسماعیلی تغییر در نوع برگزاری مراسم عاشورا را وابسته به دوره های تاریخی مختلف عنوان کرد و گفت: نیازهای دوران مختلف تاریخی موجب گشته تا بخشی از روایت های واقعه عاشورا به صورت حماسی و بخشی به صورت مرثیه سرایی اتفاق افتد.

او با اشاره به جنبه های انگیزشی روایت عاشورا در شکل گیری نهضت های ملی و مذهبی دوران معاصر توضیح داد: جرقه انقلاب مشروطه با کشته شدن عبدالحمید در روز عاشورا خورده شد و در ادبیات آن دوران از سرکوبگران به عنوان اشقیایی هم تراز اشقیای روز عاشورا نام برده می شد. همچنین مبارزات انقلابیون علیه رژیم پهلوی و رشادت های رزمندگان کشورمان در دوران جنگ تحمیلی با تاسی از عاشورا و فرهنگ آن انجام شد.

او تمامی جوامع را دارای ذخیره های فرهنگی دانست که در وقایع از آن استفاده کرده و الگو گیری می نمایند که واقعه عاشورا یکی از این وقایع است.

حبیب اسماعیلی سرور و سوگ ملی را جلوه ای از وحدت کشور جهت همبستگی ملی عنوان و خاطر نشان کرد: وحدت همچون آهنربایی است که براده های آهن را کنار یکدیگر جمع می کند؛ تمام مردم کشور و انسان ها فارغ از نوع تفکراتشان در مراسم عاشورا گرد هم جمع می شوند که این خود نمونه ای از همبستگی و اتحاد ملی است.

این پژوهشگر تاریخ در پاسخ به این سوال که تا چه اندازه تحریف ها باعث آسیب به عرصه روایت گری شده گفت: اساسا هر رخداد از منظرهای مختلف قابل بررسی است و هر کدام از افراد که ناظر رویدادهای تاریخی بودند از منظر خود آن را روایت کردند و از این رو است که درباره هر اتفاق تاریخی با روایت های مختلفی مواجه می شویم و البته از آن گریزی نیست؛ اما در عین حال، در بسیاری از تحولات تاریخی بویژه تحولات تاریخ صدر اسلام مراجعه به اسناد و مصادر معتبر تا حدود زیادی می تواند در توصیف یک اتفاق تاریخی موثر باشد.

او در ادامه تصریح کرد: در عین حال باید توجه داشت زمانی که روایت گری یک حادثه تاریخی جنبه ادبی و ذوقی پیدا می کند طبیعی است که حال و هوای نویسنده و شاعر هم در نحوه روایت آن حادثه موثر است و به طور معمول شرح برخی از رخدادها از زبان و قلم اهل ادب و ذوق با شاخ و برگ هایی همراه باشد. از این رو برای درک هر چه درست تر وقایع و رخدادهای تاریخی مراجعه به منابع دست اول تا حدود زیادی از بروز تحریف جلوگیری می کند.