سه شنبه 30 آذر 1389 - 12:31

فتحعلی شاه (دومین پادشاه سلسله قاجار) و جانشینانش تعدادی باغ در شمال تهران (پایتخت) بر دامنه‌های رشته كوه البرز بنا كردند كه بعدها منطقه ییلاقی شمال تهران را تشكیل داد. یكی از این كاخ‌های سلطنتی كوهپایه‌ای، كاخ نیاوران است كه گذار زمانی طولانی در دوران پرفراز و نشیب تاریخ معاصر ایران، وقوع حوادث گوناگون و برگزاری مجالس، مراسم و مناسبت‌های مختلف، این مجموعه را به عنوان مکانی شاخص در صحنه وقایع سیاسی دو قرن اخیر ایران مطرح می‌نماید.

ابتدا شاهان قاجار این مکان خوش آب و هوا را جهت اقامت ییلاقی خویش برگزیدند. فتحعلی شاه قاجار برای تفریحات تابستانی خود دستور می دهد تا در منطقه ای خوش آب و هوا خارج از شهر تهران که وسعتی بسیار کمتر از امروز داشت باغی مصفا بسازند. در کنار روستایی که «گُرده وی» یا «گُرده به» خوانده می شد و در نیاوران امروز قرار داشت به جای نیزاری که در همسایگی روستا واقع بود باغ را ساختند. باغ ییلاقی فتحعلی شاه که در جای نیزار ایجاد شد را «نی آوران» نامیدند که بعدها به نام «نیاوران» مشهور شد.

محمدشاه (سومین پادشاه سلسله قاجار) نیز در همین باغ بنای کوچک و ساده ای بنا کرد و پس از وی ناصرالدین شاه (چهارمین پادشاه سلسله قاجار) در سال 1267 ه.ق دستور ساخت «کاخ صاحبقرانیه» را در باغ نیاوران داد.

آخرین و شاعرانه‌ترین بنای دوران قاجار با خصوصیات منحصر بفرد و جاذبه و آراستگی که در این باغ ساخته شده، کوشک احمدشاهی متعلق به دوره احمدشاه (هفتمین و آخرین پادشاه سلسله قاجار) است.

در زمان حکومت محمدرضا پهلوی (پهلوی دوم)، برخی از بناهای کوچک این باغ تخریب شد و کاخ نیاوران با سبکی مدرن ساخته شد که طی سال های 1347 تا 1357 ه.ش جهت سکونت وی و خانواده اش مورد استفاده قرار گرفت.

در سال 1357 این کاخ توسط نیروهای انقلابی تسخیر شد و در سال 1360 به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تحویل داده شد. در سال 1365 کاخ اختصاصی نیاوران به عنوان موزه برای اولین بار به روی عموم گشایش یافت.

در سال های بعد موزه جهان نما (1376)، کاخ موزه صاحبقرانیه (1377)، موزه کوشک احمدشاهی (1379)، موزه کتابخانه اختصاصی (1383)، باغ کتیبه ها (1387) و موزه خودروهای اختصاصی (1391) نیز در معرض بازدید عموم قرار گرفت.