دوشنبه 4 دی 1396 - 12:57

مسیحیت تاریخ پر فراز و نشیبی دارد که پرداختن به آن به طور کامل در این فرصت مقدور نمی باشد لذا هدف از این بحث اشاره مختصر به مسیحیت و فرقه های آن می باشد.

مسیحیت از ادیان جهانی و تبلیغی و تبشیری است. این دین در بخش دور افتاده از امپراطوری روم متولد شد و نهادها و آموزه های آن زمانی شگل گرفت که امپراطوری در حال تحول عظیم بود آموزه های دیانت مسیح از یک جهت ساده است و اغلب عوام به آسانی استقبال می کنند، ولی از سوی دیگر غامض و پیچیده است که در طول تاریخ اذهان اندیشمندان را به خود مشغول داشته است.

تمامی ادیان و مکاتب فکری در آغاز راه خود، منسجم و یکپارچه هستند. خصوصاً تا زمانی که رهبر آنان در قید حیات باشد معمولاً هر دینی و هر مکتبی پس از رهبر خود به شاخه های مختلف تقسیم و منشعب شده است.

انشعاب و تفرقه در دیانت مسیح در مقایسه با سایر ادیان بسیار دیر رخ داد. نخستین انشعاب در قرن پنجم میلادی بود. لازم به ذکر است که حضرت مسیح (ع) کتاب با خود نیاورد و انجیل را پیروان خاص او یعنی حواریون جمع آوری کردند. پس میدان بدعت گذاری در این دین وسیع تر از از ادیانی شد که کتاب آسمانی خود را بدون واسطه از پیامبر خویش دریافت کرده اند. از جمله مسائلی که در قرون اولیه مسیحیت مورد گفتگو واقع شد شخصیت حضرت مسیح (ع) بود شخصیت زمینی و آسمانی حضرت مسیح (ع)، به ویژه این سئوال که آیا این دو شخصیت و به صورت یک واحد وجود دارد؟

نسطوریان که از پیروان نسطوریوس (نیمه اول قرن 5 میلادی)کشیش اهل شامی اهل "ژژمان کن"در شمال سوریه بودند و اعتقاد داشتند در حضرت مسیح دو شخصیت و دو طبیعت وجود دارد انسانی و آسمانی، اما کشیش دیگر در صومعه نزدیک قسطنطنیه معتقد بود که در حضرت مسیح (ع) دو طبیعت ولی یک شخصیت موجود است. پیروان این فرقه را اونیکانیسم بعدها منو فیزئیسم نامیدند. آن ها بر این باور بودند که دو طیف ربانی و انسانی مسیح با یکدیگر عجین شده و طبیعت واحدی را تشکیل داده است و بعدها گفتند که در مسیح (ع) یک طبیعت و یک شخصیت است.

نسطوری ها به دو شعبه مهم تقسیم می شدند: 1-یوسفی ها ساکنین موصل که با کلیسای روم همکاری می کردند و شمعونی ها ساکن دو شهر وان و اوریکه به نام (کلدانی ها-آشوری ها)

یعقوبیان پیروان دیگر از روحانیون مسیحی به نام یعقوب مارادیوس بودند. اینان درباره طبیعت و انسانی مسیح معتقدات خاصی داشته اند. دسته ای از آن ها که در سوریه و شمال عراق ساکن بودند، یعقوبی و آن هایی که در مصر و حبشه (اتیوپی) سکونت داشتند قبطی می نامیدند. بعد از حضرت عیسی(ع) طرفداران آن حضرت، حواریون در انجمن های عیسوی سراسر امپراطوری روم به تبلیغ پرداختند. دو مرکز عمده مسیحیت یکی در آسیای صغیر و دیگری در روم تشکیل گردید. که از آن میان انجمن عیسوی روم که توسط پطرس وپولس (دو تن از حواریون) ایجاد شده بود شهرتی بسزا یافتند و به زودی نفوذ خود را در سایر مجامع و انجمن ها برقرار نمودند.

اما مسیحیت در سرزمین اصلی پیدایش خود هم از ناحیه یهود و هم از ناحیه امپراطوری روم به شدت محدود و پیروان آن مورد اذیت و آزار قرار گرفتند و همین مسئله عاملی شد که تعداد زیادی از پیروان آئین جدید از قلمرو امپراطوری روم به قلمرو سرزمین های تحت سلطه اشکانی مهاجرت نمایند مسیحیت به سرعت در این سرزمین اشاعه یافت و مسیحیان این سرزمین با امنیت بیشتر و به دور از جفاها وآزارهای رومی به زندگی آرام خود ادامه دادند.

این آئین که اصول اساسی آن دعوت به صلح وعدالت و برادری و برابری بود، به رغم جفاهای امپراطوری روم به سرعت در میان اقوام و ملل تحت ستم گسترش یافت و مقاومت و مبارزه پیروان این آیین با اقتدار روم به شدت آغاز گشت. البته این مبارزه خصمانه و مسلحانه نبود، بلکه با اسلحه ایمان و محبت و شهادت طلبی انجام می گرفت. این روش صلح آمیز به نتیجه مطلوب رسید و امپراطوری روم آئین مسیحیت را پذیرفت.

در سال 313م. امپراطوری بزرگ روم قسطنین طی فرمانی آزادی دین مسیح را اعلام کرد و تصمیم بر حفظ و حمایت از مسیحیان گرفت. و از زمانی که مسیحیت دین رسمی امپراطوری شد قدرت اسقف ها زیاد گردید. انتقال پایتخت امپراطوری از روم به قسطنطنیه، گرایش شرق و غرب را به جدایی افزایش داد.

در سال 325م. در شهر نیقیه اولین شورای مسیحیت برگزار گردید در این شورا اعتقادنامه مسیحیت تدوین و تصویب شد. که بعد از یکصد سال اختلاف نظر در اساس اعتقادی مسیحیان بین روحانیون و عامه مردم و سطح مدارس الهیات به وجود آمد. این اختلاف چنان بالا گرفت که امپراطور تئودوسیس دوم برای حل اختلاف شورایی تشکیل داد. اما در این شورا وحدت نظر بین اسقف ها و روحانیون حاصل نشد و این اختلاف نظر بین دو گروه از شرکت کنندگان شرقی و غربی منجر به اولین انشقاق در کلیسا گردید.

در ادامه این اختلاف ها بود که راهب پیری به نام ائوتوخس که عهده دار دیر قسطنطنیه بود نظر تازه ای در مورد شخصیت مسیحیت بیان کرد که عامل جنجال و اختلاف های دیگر شد و سرانجام کلیسای مسیحیت به سه شعبه تقسیم شد.

کلیسای ارتدکس که ایمان و اعتقاد خود را به اعتقاد نامه نیقیه حفظ کرده بود.

کلیسای دیو فیزیت که به کلیسای جامع و تبشیری شرق (نسطوری) معروف شد.

کلیسای افراطی کلیسای دیوفیزیت که به نام کلیسای منوفیزیت (وحدت طبیعت) یا کلیسای یعقوبی معروف شد.

بعد از این جدایی، هر یک از این کلیساها دیگری را بدعت گذار وکافر می خواندند و مبارزه بین آن ها شدت گرفت در نهایت یعقوبیان بر نسطوریان پیروز شدند بین نسطوریان فردی به نام بارصوما از افراطیون کلیسای دیو فیزیت بود که در نصیبین به عنوان مرزبان ساکن بود (نصبین در کنار رود دجله و در سرزمین متصرفی حکومت ایران) که با تمام توان خود به مخالفت با کلیسای ارتدکس در قلمرو ساسانیان پرداخت و به طور کامل آنجا را پاکسازی کرد. بدین ترتیب نسطوریت جنبه رسمی پیدا کرد و کلاً از کلیسای روم جدا شد.

نمونه جالب کلیسای نسطوری جزیره خارک در این زمان است و اولین کسی که دین نسطوری را به چین برد آلوپن نام داشت. این کشیش ایرانی بود پس از فروپاشی امپراطور ساسانی در سال 762م. مرکز کلیسای شرق به دستور خلفای عباسی به بغداد منتقل شد و به فعالیت خود ادامه داد. اما در قرون بعد به علت تعصبات مذهبی و جنگ ها این کلیسا به تدریج دچار انحطاط شد.

فرقه های مسیحیت

مسیحیت به سه فرقه بزرگ  کاتولیک، ارتدکس و پروتستان تقسیم شده است.

کاتولیک: مهمترین فرقه مسیحی است و در اصطلاح یونانی به معنی عمومی است. واژه کاتولیک برای اولین بار در160م. به کار رفت. کاتولیک ها عقیده دارند که آن ها نماینده حقیقی کلیسای مسیح هستند و برای خود تنها اتحاد عقیده وآداب مذهبی و تقدس و روحانیت و قدمت و ولایت را قائل اند پاپ در رأس کلیسای کاتولیک قرار دارد و همچنین عقیده دارند که عیسی انجمن مرئی را که عبارت از همین کلیسا است تأسیس کرده است و پاپ جانشینی پطروس مقدس است کاتولیک ها به تظاهر و رعایت آداب مذهب اهمیت فراوانی می دهند و قوانین مذهب را در مقام کلیساهای خود یکنواخت کرده اند مراسم مذهبی آن ها عبارت از تعمید، قربانی، توبه، اعتراف، تناول و ازدواج.

کاتولیک تا قرن دوم میلادی به معنای جهانی بود. در پایان این قرن این کلمه به معنای اعتقاد به آموزه های دارای سنت حواری بود که در یک فدراسیون جهانی از کلیساها که همدیگر را به رسمیت می شناختند پذیرفته شده است و امروز مهمترین و بزرگ ترین مذهب مسیحی کاتولیک است که پاپ پیشوای آن است.

ارتدکس: اصطلاح ارتدکس در درجه اول بر مسیحیت شرقی اطلاق می شود کلمه ارتدکس معانی مختلفی دارد. ارتدکس یعنی مؤسس یک دین، مجموعه اعتقادات و اعمال و رفتاری را دستور داده است و برای تداوم مکتب خود خط سیری را مشخص کرده است ولی بدعت گذار کسی است که این گونه نباشد و معتقد به امری غیر از آن چه که مؤسس دین آورده معتقد باشد.

اولین تجزیه و تقسیم مهم با تشکیل کلیسای ارتدکس آغاز شد. این گروه آن دسته، از مسیحانی هستند که به نام پیروان مسیحی ارتدکس شناخته شد و مسیحیت شرقی را به بوجود آوردند. مهم ترین مسئله مذهبی مورد اختلاف میان ارتدکس های شرقی و کاتولیک های غربی عبارت بود از این که به نظر مسیحیان شرقی روح القدس تنها ناشی از پدر است در حالی که به عقیده مسیحیان غربی، روح القدس منبعث از پسر است.

مسیحیان ارتدکس معتقدات مربوط به برزخ و بارداری بی شائبه حضرت مریم و مصون بودن مقامات بزرگ کلیسای از اشتباه و خطا را رد می کنند، کشیش ها در انتخاب همسر آزادند و عبادات شفاهی به زبان رایج هر کشور به عمل می آید.

پیروان این فرقه می کوشند تا مراسم و شعائر خود را مانند مسیحیان اولیه انجام دهند آنان سنت گرا هستند و می کوشند تا عقاید سنتی و قدیمی خود را بدون هیچ گونه تغییری حفظ کنند.

پروتستان: انقلاب دینی در اروپای غربی در قرن شانزدهم میلادی که به عنوان نهضتی برای اصلاح مذهب کاتولیک انجام شد به نهضت پروتستان انجامید. فشار بیش از اندازه کلیسای کاتولیک و وجود مقررات بسیار سخت و گرفتن پول های کلان از مسیحی ها باعث شد که گروهی روشنفکر از کلیسای روم فاصله بگیرند و راهی جدا از مذهب کاتولیک و ارتدکس بجویند.

لوتر رهبر این نهضت عظیم علیه روحانیت کاتولیک مبنی بر خرید و فروش گناه و بهشت و عفونامه های پدران روحانی به اعتراض برخاست و این مبنای نخست مذهب پروتسان گردید.

کلیسای پروتستان بر خلاف کلیسای کاتولیک دارای تشکیلات دموکراسی هستند. اما تفاوت کلی کاتولیک ها و پروتستان ها بر سر این است که اصول ایمانی و عمل مسیحیت را چه مرجعی تعیین می کند و یا اعتقادات مسیحیت و مناسک و روش زندگی اجتماعی و فردی مسیحیان را کدام منبع و مرجعی تعیین می کند.

کلیسای کاتولیک در اواخر قرون وسطی از اقتدار کلیسا بهره گرفت، به همین سبب نهضت پروتستان به صورت واکنشی افراطی در مقابل آن قد علم کرد واکنش افراطی پروتستان ها این بوده که یگانه مرجع اعتقادات و روش زندگی مسیح را فقط و فقط کتاب مقدس بدانند. پروتستان ها معتقد بودند که نوشته های پدران کلیسا نباید همطراز از کتاب شمرده شود بلکه باید در رتبه ای پایین تر از آن قرار بگیرد. در دوره صفویه فرق گوناگون هیأت های تبلیغی به ایران آمدند که از آن میان می توان به فرانسیسکن ها، کاپوسین ها، دومینیکن ها، آگوستین ها، کارملیت ها و یسوعی ها اشاره کرد.

فرقه فرانسیسان: این فرقه توسط دوسن فرانسواد آسیزی قدیس در سال1209م. تأسیس شد و در واقع شعبه ای از کلیسای کاتولیک رومی است پیروان این فرقه خود را فراتوس مینوریس، یا فرایاری های کهتر می نامیدند. از این نظر فرایار (برادر) بودند که با کشیشان عادی تفاوت داشتند بدین جهت خود را کهتر یا اصغر می خواندند که معتقد بودند کهترین غلامان درگاه مسیحیند و هرگز برای خود قدرت عالی تری قائل نمی شدند.

فرقه کاپوسینین: یا کاپوچین ها شعبه ای یا شاخه ای از فانسیسکین ها بودند که طی نهضتی در سال 1525م. از فرانسیسکن ها جدا شدند و وارث عقاید فرانسیس آسیزی بودند این فرقه در سال 1525م. توسط تئودا باسیو به وجود آمد.وی به نزد پاپ هفتم رسید و اجازه تغییر در پوشش و نوع زندگی و عبادت را فراهم آورد. نام کاپوسن از باشلقی (همان شنل که اسقف ها روی لباده آستین تنگ خود می پوشند و بلندی آن تا زیر کمر است) که فرایارهای این فرقه به پیروی از قدیسین فرانسیس پوشیدند اخذ شده بود. کاپوسن ها به کمک یسوعیان برای تجدید حیات مذهب کاتولیک، در بعضی از نقاط اروپاکه مذهب پروتستان غالب آمده بود بسیار کوشیدند و مأموریت های تبلیغاتی آن ها در خارج از ایتالیا اهمیت داشت کاپوسن ها از حیث ظاهر با ریش خود در میان روحانیون کاتولیک رومی ممتازند نامشان به مناسبت کلاه نوک تیزشان افنسکاپوس است. کاپوسن ها به آئین زاهدانه ای در زندگی عبادی و روزمره خود اعتقاد داشتند و خدمت برجسته ایشان از خود گذشتگی و پرستاری صمیمانه از بیماران، هنگام شیوع طاعون بود.

فرقه دومینیکن: دومینیکن قدیس کشیش کاستیلی مؤسس فرقه دومینیکیان در سال 1203م. است وی اسقف اوسونا به روم رفتند تا برای تبلیغ در میان تاتارها کسب اجازه کنند اما پاپ اتیو کنتیوس سوم آنان را برای ارشاد آلبیگائیان به فرانسه فرستاد آنان جامعه فقر پوشیدند و در انجام مأموریت خود تا حدی توفیق یافتند. در سال 1216م. خانه وکلیسایی در تولوز برای واعظانی که در خدمت دومینیک بودند و تعدادشان رو به ازدیاد بود واگذار شد و پاپ هونوریوس سوم به وی اجازه داد که آن ها را به صورت فرقه ای مخصوص متشکل کند اعضای این فرقه نیز فرایار نامیده می شدند این جماعت فرایار موعظه گر مورد تصدیق پاپ هونوریوس سوم قرار گرفتند. در سال 1220م. مجمع عمومی دومینیکنان در بولونیا تشکیل شد دومینیک پیروان خویش را ترغیب کرد تا متفق القول فقر محض را سر لوحه مرام و مهمترین نظامات فرقه خود را بشناسد این فرقه از سال 1318م. در ارمنستان و ناحیه نخجوان قرار گاه داشتند.

فرقه کارملیت: منشاء این فرقه در تاریخ مسیحیت به قرن 12م. باز می گردد این فرقه در سال 1156م. توسط یکی از کشیشان ایتالیایی تأسیس گردید. چون صومعه آن ها در کوه کرمل فلسطین بود این فرقه به این نام موسوم شد گروهی از روحانیون این فرقه با پای برهنه راه می رفتند و ایشان را "آبا کرملی برهنه پای" می نامیدند.

کوه مقدس کرملی مأمن و مأوای گروهی از فقیران مسیحی بود که اوقات خود را به عزلت نشینی، ریاضت، دعا و نیایش در این کوه می گذرانیدند. از قرن 13م. پیروان این فرقه در نقاط مختلف دنیای مسیحی آن روزگار پراکنده شدند و اندک اندک زمینه های گسترش آن در اروپا فراهم آمد. در قرن 16م. کم کم زندگی زاهدانه کمتر شد و قدیس تزار آویلایی و قدیس یوحنای صلیبی آن را در اسپانیا احیا کردند و به مسیر زندگی عارفانه و زاهدانه انداختند شاخه اصلاح شده کارملیت ها، کارملیت پا برهنه است.

فرقه آکوستین: این فرقه توسط سن آگوستین در قرن 5م. در اروپا به وجود آمد. در قرن سیزدهم فرقه آگوستین با چند جمعیت رهبانی دیگر در آمیختند و تحت نام اوگوستینی ها به فعالیت های گسترده ای برای نشر و ترویج مسیحیت کاتولیک پرداختند اوگوستینی ها در اصل قدیسین اوگوستینی 430-354 م. اسقف والهیدان بزرگ منسوبند.

فرقه یسوعی ژوزئیت: واژه یسوعی از سال 1544م. به بعد معمول شد و آن هم در اصل اصطلاح هجو آمیزی بود که کالون و معترضان دیگر به کار می بردند این فرقه قبل از قرن17م. در شرق فعالیت دامنه داری داشت یسوعی ها یا ژوزئیت ها انجمن عیسی بودند که در نیمه اول قرن 16م. فردی به نام ایگناتیوس لویولائی و پیروانش نحوه ای از زندگی زاهدانه ای را نشان دادند که مورد توجه پاپ قرار گرفت پاپ  با صدور فرمانی آن ها را انجمن عیسی نامید و در540م. پاپ پل سوم آن را رسماً تصویب و سازماندهی کرد مسیحیان اعضای این فرقه را خدمتگزاران موظف انجمن عیسی می خوانند. یسوعیان در فعالیت های تبلیغی آموزشی و علمی به اصطلاح کلیسای کاتولیک کوشا بوده اند. از بدو تأسیس فرقه اعضای آن به ترویج مسیحیت در کشورهای دیگر پرداخته اند این فرقه توسط کشیشی بنام گزاویه در هندوستان گسترش یافت.

منابع و مأخذ

-کرنز ارل، سرگذشت مسیح در طول تاریخ، آرمان رشدی، بی نا، شورای کلیسای جماعت ربانی، آموزشگاه کتاب مقدس

-بی ناس، جان، تاریخ جامع ادیان، علی اصغر حکمت، تهران، علمی فرهنگی

-هاشم رضی، تاریخ ادیان، تهران، کاوه،1340

-عباس قدیانی، تاریخ ادیان و مذاهب در ایران، تهران، انتشارات فرهنگ

-عزت الله نوری، مسیحیت از آغاز تا عصر روشنگری، مشهد، محقق

-علی اکبر سر فراز، راهنمای آثار باستانی جزیره خارک، انتشارات سازمان ملی حفاظت آثار باستانی ایران، تهران

-و.و میلر، تاریخ تمدن، قیصر و مسیح، حمید عنایت، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی

-ویل دورانت، تاریخ تمدن، قیصرو مسیح، حمید عنایت، تهران، انتشارات علمی فرهنگی

-آلبرماله، تاریخ روم، میرزا غلامحسین، سال 1309جلد دوم، نشریه کمسیون معارف

-رمان گیرشمن، ایران از آغاز تا اسلام، محمد معین تهران، نشر کتاب

-اسناد و مباحثی درباره تاریخ کلیسای شرق، تهران کانون یوحنای رسول، بی تا

-یوسف فضایی، سیر تحولی دین های یهود و مسیح، تهران، نشر

-سعید نفیسی، تاریخ تمدن ایران، تهران، انتشارات دانشگاه تهران

- محمد علی تاج پور، تاریخ دو اقلیت مذهبی یهود و مسیحیت در ایران، تهران، فراهانی

-سعید نفیسی، مسیحیت در ایران، نور عالم

-محمد جواد مشکور، خلاصه ادیان در تاریخ دین های بزرگ، تهران، مشرق

-جوان اگریدی، مسیحیت و بدعت ها، عبدالرحیم سلیمانی اردستانی، قم، مؤسسه فرهنگی طه

-ویل دورانت، عصر ایمان، ابوالقاسم طاهری، تهران76

گردآوری: عفت نریمانی راد