پنج‌شنبه 12 فروردين 1400 - 11:27

دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY)، در سال ۱۹۶۷میلادی پیشنهاد کرد که روزی به نام روز جهانی کتاب کودک، تعیین شود و بدین وسیله فعالیت های دفتر بین المللی کتاب برای کودکان و نوجوانان در سراسر جهان افزایش یابد. این پیشنهاد مورد قبول واقع شد و روز دوم آوریل برابر با ۱۳ فروردین، روز جهانی کتاب کودک انتخاب گردید که این روز مصادف با سالروز تولد هانس کریستیان اندرسن است.

در این روز توسط دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY) مراسم باشکوهی به مناسبت بزرگداشت مقام کتاب کودک و ادبیات کودک و نوجوان در کشورهای جهان جشن گرفته می‌شود. هر سال یکی از دفترهای ملی وظیفه تهیه پوستر، پیام و شعار روز جهانی کتاب کودک را بر عهده دارند.

IBBY چیست؟

دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوانInternational Board on Books for Young People) ( که به اختصار (IBBY) خوانده می شود یک سازمانی غیر انتفاعی و مستقل است که در سال 1953 از سوی یلا لپمن، به منظور بهبود کیفیت کتاب‌های کودکان و نوجوانان، گسترش کتابخانه‌های مربوط به آن‌ها و ایجاد تفاهم میان نسل جوان کشورهای مختلف از طریق کتاب، در شهر زوریخ سوئیس بنیان نهاده شد.

پس از پایان جنگ جهانی دوم، لپمن اقدام به گردآوری کتاب‌های برجسته‌ کودکان و نوجوانان از سراسر جهان کرد که در 15 دسامبر 1948 منجر به تشکیل کتابخانه بین‌المللی جوانان مونیخ در آلمان گردید. این کتابخانه اولین مرکز بین‌المللی برای پژوهشگران و دست‌اندرکاران ادبیات کودکان بوده است. پس از تشکیل این کتابخانه، در همایشی که در مونیخ با موضوع «تفاهم بین‌المللی از طریق کتاب‌های کودکان» برگزار شد، اولین گام برای تأسیس دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان برداشته شد. این دفتر از طریق شعبه‌های ملی که در کشورهای مختلف دارد فعالیت می‌کند. این شعبه‌ها شامل سازمان‌ها، انجمن‌های ملی و گاه افرادی می‌شود که در سطح ملی و بین‌المللی برای ارتقای کیفیت کتاب‌های کودکان و نوجوانان فعالیت می‌کنند و به وسیله‌ دبیرخانه دفتر که در حال حاضر در شهر بازل سوئیس قرار دارد، هدایت می‌شوند.

درآمد این دفتر از حق عضویت شعبه‌های ملی و حمایت‌های مالی مستقل تامین می‌شود. این دفتر در حال حاضر 72 عضو در سراسر جهان دارد و طبق اساسنامه‌ آن، هر کشوری می‌تواند به عضویت آن درآید. اعضای دفتر باید از طریق شعبه‌ ملی در هر کشور فعالیت کنند. در صورتی که این امکان نباشد، دفتر بین‌المللی در آغاز، عضویت شخصی می‌پذیرد، اما آن عضو باید برای تشکیل یک شعبه تلاش نماید. جدیدترین اعضای این دفتر هاییتی، گوآتمالا، زامبیا و زیمباوه است.

روز جهانی کتاب کودک از سال ۱۳۴۹ در ایران به رسمیت شناخته شده‌است. "شورای کتاب کودک" شعبه ملی این دفتر در ایران است که در سال 1343 به عضویت آن درآمده است. این شورا، تاکنون دو مرتبه نخست در سال ۱۳۵۵و بار دوم در سال1372 از سوی دفتر بین المللی کتاب این وظیفه را به عهده گرفته است.

مهم‌ترین فعالیت‌های این دفتر عبارتند از: «کنگره دوسالانه‌ ادبیات کودکان» که از سال 1953 در کشورهای عضو برگزار می‌شود. موضوع این کنگره‌ها ادبیات نسل جوان عصر حاضر؛ جنبه‌های کمی و کیفی گسترش و توزیع کتاب کودک و آموزش و پرورش کودکان است و رسیدگی به فعالیت‌های مربوط به جایزه‌ هانس کریستیان آندرسن، معتبرترین جایزه‌ بین‌المللی ادبیات کودکان و نوجوانان از دیگر وظایف این دفتر است.

هدف‌های دفتر بین‌المللی کتاب برای نسل جوان (IBBY): 

• کمک به ارتقاء و تفاهم بین‌المللی از طریق کتاب‌های کودکان

• فراهم آوردن امکان دسترسی کودکان جهان به کتاب‌های هنری و ادبی ارزشمند

• تشویق ناشران به انتشار و توزیع کتاب‌های خوب برای کودکان به ویژه در کشورهای در حال توسعه

• آموزش دست‌اندرکاران ادبیات کودکان و نوجوانان

• ایجاد انگیزه‌های تحقیق و دانش پژوهی برای نسل جوان

• بالا بردن سطح ادبی و هنری کتاب‌های کودکان و نوجوانان

دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان دوم آوریل، زاد روز اندرسن را روز جهانی کتاب نام نهاده است، و هر ساله در سراسر جهان جشن گرفته می شود. این دفتر جایزه هانس کریستیان اندرسن را نیز به پاس خدمات این نویسنده بزرگ از سال ۱۹۵۶ به پدیدآورندگان ادبیات کودک اهدا می کند. جایزه هانس کریستیان اندرسن که گاه "جایزه نوبل کوچک" هم خوانده می‌شود، معتبرترین جایزه بین‌المللی ادبیات کودکان و نوجوانان می باشد که شامل دو مدال طلا و دیپلم افتخار است و هر دو سال یک‌بار، به یک نویسنده و یک تصویرگرِ در قید حیات که آثارش سهمی عمده در اعتلای ادبیات کودکان جهان ایفا کند، اعطا می‌شود.

حامی اصلی این جایزه که از سال 1956 به نویسندگان و از سال 1966 به مصوران اعطا گردیده، مارگریت دوم (ملکه دانمارک) است. معیارهای دریافت این جایزه تداوم داشتن اجرای پروژه و پایدار بودن آن، قابلیت گسترش یافتن، میزان وفاداری به اهداف و شعار دفتر بین المللی کتاب برای نسل جوان، برخوداری یا امکان برخورداری از پشتیبانی مالی دیگر، نتایج اجرای پروژه، نو و بدیع بودن پروژه، قابلیت آن برای الگو قرار گرفتن، تکرارپذیر بودن آن و کیفیت بالای مواد خواندنی و دسترس پذیر بودن آن ها و قابل اندازه گیری بودن نتایج است.

این دفتر، همه‌ساله، مسئولیت تهیه پیام و پوستر مخصوص آن را به یکی از شعبه‌های ملی خود می‌سپارد، که یکی از نویسندگان برجسته کتاب‌های کودکان آن کشور مسئولیت نوشتن پیام برای کودکان و نوجوانان جهان را برعهده دارد و یکی از مصوّران برجسته همان کشور نیز به‌مناسبت این روز، پوستری را با الهام از متن پیام، طراحی می‌کند.

داوران جایزه

انتخاب نویسندگان و تصویرگران ممتاز برنده جایزه آندرسن تا سال ۲۰۰۲ به عهده هیأتی از داوران بین‌المللی بود که همگی در زمینه ادبیات کودکان و نوجوانان (تألیف و تصویر) صاحب‌نظر بودند، از سال ۲۰۰۲ هیئت داوران به دو بخش مجزا تقسیم شد: بخشی مسئول داوری تصویر و بخشی در کار داوری تألیف مشغول شدند. از ایران توران میرهادی چهار دوره در سال های ۱۹۷۶، ۱۹۷۸، ۱۹۸۶، ۱۹۸۸، ثریا قزل‌ایاغ یک دوره در سال ۱۹۹۲، منصوره راعی دو دوره در سال های ۱۹۹۸ و ۲۰۰۰، زهره قایینی دو دوره در سال های ۲۰۰۲ و ۲۰۰۴، عضو ایرانی هیأت داوران بوده‌اند.

برندگان ایرانی جایزه

تاکنون از شورای کتاب کودک در ایران، پنج نفر در بخش‌های تألیف و تصویر نامزد جایزه جهانی آندرسن شده‌اند.

• فرشید مثقالی (تصویرگری / 1974)

• هوشنگ مرادی کرمانی (نویسندگی / 1992)

• محمدرضا یوسفی (نویسندگی / 2000)

• نسرین خسروی (تصویرگری / 2002)

• محمدعلی بنی اسدی (تصویرگری / 2012)

• پژمان رحیمی زاده (تصویرگری / 2016) 

• فرهاد حسن زاده (نویسندگی / 2018 و 2020)

هانس کریستیان اندرسن (Hans Christian Andersen)

هانس کریستیان اندرسن نویسنده، شاعر، نمایشنامه نویس که شاعر ملی دانمارک و پدر افسانه های نو نیز نامیده می شود. او با آمیختن قصه های عامیانه با تخیل خود، ۱۶۸ افسانه نو نوشته است. افسانه های او همچون «جوجه اردک زشت»، «بلبل»، «لباس تازه امپراتور»، «درخت کاج»، «پری دریایی»، «سرباز سربی» از آثار محبوب و کلاسیک کودکان است.

هانس کریستیان اندرسن در دوم آوریل ۱۸۰۵ در اودنسه دانمارک زاده شد. پدرش پینه دوز تنگدستی بود که برای او نمایشنامه هایی از "ویلیام شکسپیر" و "لودویگ هولبرگ" و قصه هایی همانند "هزار و یک شب" می خواند و مادرش با خیال پردازی هایش قوه تخیل پسرک را می پروراند.

بازی های دوران کودکی او اجرای نمایش با عروسک هایی بود که پدر برایش می ساخت. در ۱۴ سالگی برای بازیگری در تئاتر به کپنهاگ رفت. صدای رسایش سبب شد در تئاتر رویال دانمارک پذیرفته شود اما پس از مدت کوتاهی با از دست دادن صدایش دیگر نتوانست به رویایش دست یابد و به نویسندگی رو آورد. به همین سبب او که تا آن زمان به مدرسه نرفته بود مجبور شد به تحصیل بپردازد. هانس کریستیان اندرسن نخستین داستانش را در ۲۴ سالگی نوشت و ۵ سال پس از آن با پشتیبانی دولت دانمارک توانست به سرزمین های گوناگون سفر کند. این سفرها امکان آشنایی و دیدار با نویسندگان معروفی همچون "ویکتور هوگو"، "والتر اسکات"، "چارلز دیکنز"، "الکساندر دوما"، "بالزاک" و "برادران گریم" را برای او فراهم آورد.

نخستین قصه های اندرسن در سال ۱۸۳۵ و نخستین ترجمه انگلیسی از قصه های او ۱۱ سال پس از آن منتشر شدند. هم اکنون قصه های او به ۱۵۰ زبان دنیا برگردانده شده است و از قصه های محبوب کودکان به شمار می آید. بسیاری از نویسندگان از شیوه آفرینش او الهام گرفته اند و بسیاری از نویسندگان نسخه های نویی از قصه های او نوشته اند.

برای اندرسن کاغذ وسیله ای برای بیان تخیلاتش بود. او بر روی کاغذ می نوشت، بر روی آن طراحی می کرد و تصاویر شگفت انگیزی را با برش بر روی کاغذ به وجود می آورد. او این کاغذ برش ها را برای سرگرم کردن دوستان و کودکانشان می ساخت. بین کاغذ برش های اندرسن با قصه های پریان ارتباط مستقیمی وجود ندارد اما او ساختن این کاغذ برش ها را با قصه های شگفت انگیزش همراه می کرد و برای داستانش را با باز کردن کاغذ و شگفت زده کردن شنوندگانش به پایان می رساند.

معرفی کتاب های داستانی اندرسن در موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران:

پژوهش و گردآوری: ندا شانقی