چهارشنبه 16 مرداد 1392 - 13:02

کتابخانه اختصاصی نیاوران در حدود سال 1355ه.ش در قسمت شمال شرقی مجموعه نیاوران در محیطی نسبتاً دنج و همجوار با محل سکونت خاندان پهلوی در دو طبقه و یک زیرزمین با زیربنای تقریبی 770 مترمربع احداث شد و به عنوان کتابخانه اختصاصی فرح پهلوی مورد استفاده قرار گرفت. طراحی سازه و ساخت کتابخانه توسط مهندس عبدالعزیز فرمانفرماییان که از بنیانگذاران نظام مهندسی جدید در ایران بود انجام گرفت و پس از اتمام سازه، دکوراسیون داخلی بنا، به طراح و هنرمند آمریکایی چارلز سویگنی (Charles sevigny) از طراحان مطرح آن زمان سپرده شد. سویگنی در طراحی داخلی کتابخانه با تلفیقی از فضا و پلان ایرانی (به فرم چهار ایوانی) و الهام از صفحات آینه گون (آینه هایی با تنالیته های تیره) و انعکاس نور در این بخش ها، ترکیبی هوشمندانه از شیشه، آینه و برنز ایجاد نموده که نشان دهنده ویژگی های متمایزی از دکوراسیون داخلی کتابخانه می باشد.

از آنجایی که فضای مورد بحث جهت استفاده شخصی و خصوصی در نظر گرفته شده، لذا از استانداردهای موجود کتابخانه ای به دور است. همچنین وجود پیانو و لوازم صوتی در این مجموعه حکایت از استفاده فضا به عنوان اتاق موسیقی را می نمایاند. آثار هنری شاخص از جمله مبلمان، مجسمه ها، تابلوهای نقاشی که در چیدمان  داخلی به کار گرفته شده اند باعث گردیده که فضا بیشتر جنبه موزه ای خود را القاء کند. از عناصر شاخص تزئینی – کاربردی کتابخانه ترکیب حجمی بزرگی شامل 4356 استوانه شفاف است که روشنایی سقف کتابخانه را توسط انعکاس 120 لامپ فلورسنتی که در پشت آن تعبیه شده تأمین می نماید.

آثار حجمی و تابلوهای نقاشی از هنرمندان ایرانی و خارجی از جمله پرویز تناولی، مسعود عربشاهی، بهمن محصص، منوچهر یکتایی، محمد مدبر، سزار بالداچینی، دیه گو جاکومتی، آرنولدو پومودورو و پیرآرماندو فرناندز (آرمان) فضای داخلی را مزین نموده است.

مجموعه کتب چاپی موجود در کتابخانه اختصاصی بالغ بر 23000 جلد و حدود 16000 عنوان است که مشتمل بر آثار فارسی: تألیفات فرهنگی، ادبی، اجتماعی، گزارش و آمار و همچنین آثار خارجی شامل: دایره المعارف ها، دوره های تخصصی هنر، باستان شناسی و منابع تمدن و هنر ملل می باشد. در این میان سه رشته کتاب های مربوط به تاریخ ایران، ادبیات فرانسه و هنر نقاشی از غنای بیشتری برخوردار است. چاپ های اول بسیاری از سفرنامه های بنام و معتبر خارجیان به آسیا و ایران در این کتابخانه موجود است. مجموعه نسبتاً کامل انتشارات دانشگاه تهران و بنیاد فرهنگ ایران با صحافی به رنگ آبی سلطنتی، آثار بسیار معتبر از نقاشان معروف دنیا به ویژه نقاشان قرن بیستم میلادی با چاپ، کاغذ و صحافی نفیس در میان مجموعه به چشم می خورد. وجود مجموعه های کاملی از آثار تعدادی از نویسندگان فرانسوی قرن 18 و 19 میلادی که در زمان حیات خود آنها به چاپ رسیده، بر ارزش های مجموعه افزوده است.    

یکی از ویژگی های منحصر بفرد این کتابخانه که سبب تمایز آن از سایر کتابخانه ها شده است و آن را مبدل به فضای موزه ای نموده است، وجود کتب اهدایی از سران کشورها و نویسندگان نامی است. از جمله این افراد می توان به پروین اعتصامی، علی نقی وزیری، منوچهر آتشی، جان اف کندی، والت دیزنی، جواهر لعل نهرو، رولف بنی، رومن گیرشمن و امضاء بسیاری از افراد سرشناس دیگر اشاره کرد.

از دیگر آثار موجود در این کتابخانه می توان به مجموعه های خطی و از جمله کاتبان این نسخ می توان به میرعلی هروی، احمد نیریزی، وصال شیرازی، زین العابدین حسنی، محمد اصفهانی و محمد تقی مشهدی اشاره کرد.

از بخش های دیگر کتابخانه کلکسیون آثار هنری است که مجموعه ای بیش از 350 تابلوی نقاشی را شامل می شود. از جمله هنرمندانی که آثارشان در این کلکسیون دیده می شود می توان به جعفر روحبخش، منصوره حسینی، ناصر اویسی، ابوالقاسم سعیدی، محمود فرشچیان، سالوادور دالی، خوان میرو، اندی وارهول و آلن بایاش اشاره نمود که نشان دهنده بخشی از تاریخ هنر معاصر به ویژه جریانهای نوگرایی هنر ایران در دهه سی و چهل خورشیدی می باشد. بسیاری از کتاب های چاپی این کتابخانه به خاطر صحافی های هنرمندانه و نفیس و نحوه بسته بندی می توانند مثل یک شیء هنری مجذوب کننده باشند. کتاب هایی که در جعبه های چرمی منقش، چوبی معرق کاری شده، فلزکاری شده، منبت مرصع و غیره قرار دارند از این قبیل هستند.

از نظر قطع، کوچکترین کتاب این مجموعه، قرآنی به قطع 8×5 سانتی متر و بزرگترین آن اطلسی به زبان لاتین و در قطع 82×57 سانتی متر است.

قدیمی ترین کتاب در مجموعه غیرفارسی در مورد تاریخ قوم یهود نوشته JOSEPHUS FLAVIUS در سال 1609 میلادی به زبان لاتین در پاریس چاپ شده است و در مجموعه کتاب های فارسی، قدیمی ترین کتاب، دیوان حافظ به شرح محمد سودی پژوهشگر و مترجم شهیر کشور بوسنی است که در سال 1252ه.ش (1873 میلادی) در لایپزیک آلمان منتشر شده و به ناصرالدین شاه قاجار اهدا شده است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، ساماندهی کتب چاپی کتابخانه اختصاصی در سال 1381 توسط یک تیم متخصص به طور کامل شناسایی و طبقه بندی گردید. فهرست نویسی انجام شده به روش LC مطابق با استانداردهای کتابخانه کنگره آمریکا انجام یافته است. شایان ذکر است که در بدو تأسیس کتابخانه، کتب موجود توسط کتابداری که در این واحد فعالیت داشته به روش دیویی در حال انجام بوده است که پس از پیروزی انقلاب ادامه کار متوقف شد.

عملیات فهرست نویسی به مدت دو سال شامل فهرست نویسی، لیبل گذاری، انتفال اطلاعات به نرم افزار اطلاعاتی رایانه ای در دو پایگاه فارسی و لاتین با قابلیت های جستجو و تهیه برگه دان دستی بر اساس عناوین کتاب انجـام گردید. این کتـابخـانه به عنوان موزه در سال 1383ه.ش جهت بازدید عموم علاقه مندان به تاریخ، فرهنگ و هنر ایرانی بازگشایی گردید.