چهارشنبه 29 فروردين 1397 - 14:43

عنوان اثر: اسکندرنامه

مؤلف: نظامی گنجوی

نوع اثر: خطی (مصور)

نوع خط: نستعلیق (شیوه غربی)

مکتب تصویر سازی: مکتب هند

نام کاتب: بدون رقم

نوع کاغذ: فرنگی

تاریخ کتابت: سده سیزدهم هجری قمری

قطع و ابعاد اثر: قطع رحلی،کوچک؛ ۲۸×38.5 سانتی متر

تعداد صفحات: 150 برگ

نوع مرکّب: سوادنویسی

نوع و جنس: کاغذ هندی

نوع جلد اثر: چرم مشکی ضربی

بررسی حواشی مادر صفحات مصوّر کتاب: حاشیة مادر در صفحات مصوّر، بسان صفحات دیگر کتاب به صورت بیاضی بوده و حاشیة کمند، تنها در برگیرنده فضای بیاضی حاشیه مادر بوده و فاقد هرگونه آرایش و تزئین یا هنرهای طلایی است.

در فضای بالای متن صفحة افتتاح، دو کتیبه در قالب مستطیل، به اجرا در آمده است. نقش ترنج، سرترنج و لچک های گلی، همراه گر فضای کتیبه هاست. در کتیبه نقشی، ترنج مرکزی و سرترنج ها در قالب سه قاب به نمایش در آمده و درون آن، توسط گل های ریسه ای در روی بوم مطلّایی مصوّر گردیده و فضای بین ترنج و سرترنج را گل های اسلیمی به همراه گل های تجریدی، به ترسیم در آمده است. در فضای بالای کتیبه ها، نقش ترنج گنبدی بندی، به نمایش در آمده است.

این ترنج مزدوج را گل های پالمتی همراهی نموده اند و در زمینه به همراه گل های تجریدی، دور ترنج مرکزی اولی احاطه نموده اند. لچک های نامتجانس گلی در چهار طرف ترنج گنبدی به اجرا در آمده و بالای فضای سرلوح را، شرفه های مطبقی کشیده و بلند بر گرفته از مکتب صفوی و تیموری به صورت لاجوردی، ترسیم گردیده است. فضای اطراف سرلوح را، حاشیه های همگام الماس نشان، در برگرفته شده است.

نوع مرکّب سوادنویسی در صفحات سوم و چهارم و بقیة صفحات کتاب، مرکّب هندی بوده و رنگین نویسی سرفصل ها در قالب شنگرف نویسی به اجرا در آمده است.

جلد این اثر ضربی مطلّایی و هندی است که رویة جلد با نقش شمسة مزدوج به اجرا در آمده و در بالا و پایین شمسه نیز، کتیبة طرحی دوایر متداخل و ریسه ای قرار گرفته است.

این کتاب، در مکاتب هند و کشمیر به تحریر درآمده است. تصاویر کتاب در سیزده مجلس با موضوعات زیر به تصویر کشیده شده اند: افتادن شیخ در چاه، آمدن خبر مرگ رستم، مجلس زخمی شدن شهریار، مجلس برآمدن اسکندر از مُلک روم، پشیمانی لشکریان اسکندر از ناامیدی کوه هرات ظلمات، نشستن شاپور بر تخت شاهی، رفتن بهرام و برداشتن تاج از میان دو شیر، مجلس دربار شاهی، آمدن شاه بهرام و خبردار شدن فتوح در ایران، مجلس بزم شاهی و ...

حکیم ابومحمد الیاس بن یوسف بن زکی ابن مؤید نظامی شاعر معروف ایرانی در قرن ششم هجری قمری است. وی بین سال های ۵۳۰ تا ۵۴۰ ه.ق در شهر گنجه واقع در جمهوری آذربایجان کنونی متولد شد اما اصلیت عراقی داشته است. وی از فنون حکمت و علوم عقلی و نقلی، طب، ریاضی و موسیقی بهره‌ای کامل داشته و از علمای فلسفه و حکمت به شمار می‌آمده است. نظامی بین سال های ۵۹۹ تا ۶۰۲ هجری قمری وفات یافت.

نظامی چند سال آخر زندگیش را صرف سرودن اسکندرنامه که از لحاظ حجم بزرگ‌ترین اثر اوست، کرد. این اثر که به دو بخش شرفنامه و اقبالنامه تقسیم شده بیشتر از دیگر آثارش، مورد رضایت خود اوست. شاید از این روست که نظامی این اثر را در دوران ناتوانی و پیری و ضعف جسمانی خود سروده و رنج بیشتری در تصنیف آن کشیده است. اسکندرنامه که شامل حدود ده هزار و پانصد بیت شعر و هموزن شاهنامه فردوسی می باشد، حدود سال ۵۹۹ ه. ق سروده شده است.

مطلع کتاب با عبارات «بسم الله الرحمن الرحیم، آغاز داستان نشستن لهراسب بر تخت شاهی؛ نخستین که نوک قلم شد سیاه گرفت آفرین بر خداوند ماه ...»، آغاز شده و با ابیات ذیل پایان یافته است:

«به سر شد کنون نامة کیقباد              ز کسری بریم این زمان نام یاد

کنون عدل کس را به پیش آورم          ز دفتر به گفتار خویش آورم؛ تمّ»

این کتاب نفیس در گنجینه کتابخانه سلطنتی نیاوران است که در اسفندماه 1396 به مدت یک ماه به نمایش درآمد.

گردآورنده: سهیلا امیری