شنبه 1 خرداد 1400 - 12:46

در کاخ موزه صاحبقرانیه مجموعه ای زیبا و بی نظیر از شیشه های قاجاری نگهداری می شود که به مناسبت هفته میراث فرهنگی به صورت مجازی برای علاقمندان به نمایش گذاشته شده است.

در دوره قاجار در بسیاری از شهرهای ایران کارگاه های شیشه برای نیازهای روزمره مردم به وجود آمد،که در این کارگاه ها به تولید بطری، جام، لیوان، گلاب پاش و کوزه قلیان پرداخته می شد. اولین کریستال ها در قرن 19 میلادی وارد ایران گردید و این ظروف بسیار با کیفیت بودند. ظروف کریستال در انواع مختلفی مانند بارفتن، شیشه نقش دار، شیشه دو پوست، شیشه سه پوست، شیشه مینایی، تلفیق شیشه با فلز دیده می شود.

هنر شیشه گری

شیشه گری هنر شکل دادن به شیشه است. هنرمند در این هنر، ابتدا ماده شیشه را حرارت می دهد تا نرم و نیمه مایع شود. سپس به وسیله دست ها با ابزار مخصوص یا دمیدن، اشکال زیبایی را پدید می آورد.

قدیمی ترین شیشه در ایران متعلق به هزاره دوم پیش از میلاد است. نمونه هایی  از آن ها همچون عطردان، النگوها، تندیس ها، کاسه ها و تنگ های متعدد در کاوش های باستان شناسی به دست آمده است.

در هر دوره ای، ایرانیان در شیشه گری مهارت مخصوص داشتند. در دوره ساسانیان در تراش شیشه، در دوره سلجوقی کُنده کاری به نازکی کاغذ و همچنین در دوره صفوی شیشه را می تراشیدند و به شکل جواهر در می آوردند یا نقوشی روی آن می کندند. در فاصله سلسله صفوی و قاجار هنر شیشه گری در ایران سیر تکاملی پیشرفته نداشته است.

در دوره قاجار در بیشتر شهرهای ایران، کارگاه های شیشه برای برآورده کردن نیازهای روزمره مردم وجود داشت و بهترین تولید شیشه در قم و شیراز و سپس اصفهان و تهران، تبریز و کرمان صورت می گرفت. اما در این دوره، صنعت شیشه در ایران به سبب سنتی بودن شیوه تولیدات، پاسخگوی نیازهای داخلی نبود در نتیجه شیشه در شمار کالاهای وارداتی قرار گرفت. مراکز عمده ای که اجناس مورد نیاز ایران را فراهم می کردند انگلستان، روسیه، فرانسه، آلمان و اتریش بودند. شیشه هایی که برای طبقه اعیان و دربار وارد می شد مطابق سلیقه ایرانی نقاشی و تراش داده می شد و در بیشتر نمونه ها تصویر شاه وقت و شاهزادگان ایرانی روی شیشه ها نقش بسته که به احتمال زیاد کالایی سفارشی یا اهدایی بوده است.

"اپالین" و "بارفتن" شیشه های شیری رنگی بودند که به سبب شباهت هایی در بدنه آن، گاهی آن را شیشه می پنداشتند، اما در اصل متفاوتند، "کُندن" نیز در کارگاه های سنتی نقاشی روی شیشه، به نوعی از نقوش گل و بته با طلا اطلاق می شود.

در دوپوسته کردن شیشه، ظرف را دوبار رنگ می کنند، بار اول لایه داخلی ظرف را با رنگ های روشن مثل کِرِم و برای بار دوم لایه بیرونی را با رنگ های سبز، آبی و یا قرمز رنگ آمیزی می کنند و برای تولید شیشه های رنگی، اکسید فلزی متفاوتی را به خمیر شیشه اضافه می کنند.

برای چند پوسته کردن شیشه هر پوسته مورد نظر را بایستی یک بار از شیشه های رنگی مذاب و دلخواه برداشته و پس از سرد شدن هر مرحله، دوباره مقداری از مذاب رنگی دیگری روی شیشه اول قرار گیرد. تکنیک های ساخت و نقوش و روش های تزئین بر روی شیشه گری سنتی تا به امروز در تولیدات داخلی قابل مشاهده است.

تهیه و تنظیم: هنگامه کریمی - پروانه اسکاش

با همکاری: زهرا خانه شیری - کریم صباغی