چهارشنبه 5 شهريور 1399 - 16:44

پرده قهوه خانه ای با موضوع واقعه کربلا (مربوط به اوایل دوره پهلوی)

هنرمند: ناشناس

تکنیک: رنگ روغن روی بوم کرباس

ابعاد: 180*310 سانتی متر

محل نگهداری: گنجینه کاخ اختصاصی نیاوران

• نقاشی قهوه خانه ای

نقاشی قهوه خانه ای از هنرهای عامیانه با موضوعات مشابه بوده که محصولات هنری متعال را به نمایش می گذاشتند. صحنه های قهرمانی شاهنامه بیشترین تصاویر بوم های نقاشی حماسی را به خود اختصاص می داد.افزون بر این، داستان های رومانتیک بر پایه انجیل و قرآن و داستان های حماسی دیگر نیز نظیر داستان یوسف و زلیخا نقاشی می شد اما تعداد آنها زیاد نبود.

موضوعات مذهبی به خصوص روایات شیعی از واقعه کربلا بخش عمده این محصولات هنری را تشکیل می داد. واقعه کربلا شکل هنری خاصی به خود گرفته بود و نقال آن ها را روایت می کرد. بیشتر نقاشی های قهوه خانه ای را نقاشان گمنام کشیده اند ولی بعضی از آن ها رقم دارند مانند رقم های محمد مدبر، حسین قوللر آغاسی و حسین اسماعیل. 

• معرفی تابلو

این تابلو با مضمون واقعه کربلاست. تاریخ و نقاش اثر معلوم نمی باشد ولی با توجه به شواهد و مستندات بر اساس نحوه ترسیم فیگوراتیو و شیوه رنگ گذاری، تاریخ این اثر به اوایل دوره پهلوی نزدیک است.

با توجه به یادداشتی که همراه این نقاشی بود, این اثر از اموال موجود در کاخ سعدآباد بوده که در سال 1354 شمسی به کاخ نیاوران منتقل شد و پس از آن در مخزن کاخ نگهداری شده است. ابعاد این تابلو حدوداً 180*310 سانتی متر و تکنیک آن رنگ و روغن بر روی بوم کرباس می باشد.

این نقاشی که بدون قاب و به صورت در هم پیچیده بود, در سال 1387 شمسی مورد مطالعات آسیب شناسی قرار  گرفت و با توجه به وسعت و عمق آسیب، به صورت تخصصی به انجام عملیات مرمت و حفاظت پرداخته شد و با همکاری و نظارت تیم مرمتی پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار (بخش حفاظت و مرمت نقاشی) توسط کارشناس ارشد مرمت آثار "خانم نوشین کمالی" و از کارشناسان مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران به صورت تخصصی مرمت شد.

• آسیب شناسی اثر

در بررسی های اولیه، تابلو دارای تعداد زیادی پارگی های عمیق و چندین پارگی ریز، سوراخ شدگی و در چند قسمت  تکه هایی از اثر مفقود بود. همچنین پشت این تابلو احتمالاً به جهت استحکام بخشی در جابجایی پرده نقالی با یک لایه رنگ پوشانده شده بود که این امر باعث آسیب های جدی از قبیل خشکی و شکنندگی و ایجاد ترک در قسمت های مختلف تابلو شده بود. همچنین پوسیدگی تکیه گاه، ترک و چروک در قسمت های مختلف تابلو وجود داشت.

• مرمت اثر

1-    آماده کردن اثر جهت اقدامات مرمتی

پس از مستندنگاری و آسیب نگاری دقیق از کار، لایه های الحاقی و مرمت های نادرست گذشته که به صورت یک لایه آستر در پشت تابلو بود از کار جدا شد.

2-    زدودن آلودگی ها و پاکسازی تابلو

یکی از مهمترین مراحل مرمت، زدودن آلودگی ها و پاکسازی تابلو است. برای انجام این امر از حلال های ضعیف تر شروع کرده و پاکسازی انجام گرفت. در پاکسازی این تابلو، ابتدا به روش مکانیکی لایه های رنگ را از پشت تابلو برداشته، سپس با آب و اتانول لایه های بر جای مانده را نرم کرده و این عمل برای لایه رویه نقاشی هم انجام شد.

3-    آسترگیری

پس از اتمام مراحل لایه برداری و پاکسازی، تابلو را جهت آسترگیری آماده نموده که ابتدا روی تابلو را با محلول تربانتین آغشته کرده تا به مرور سطح کار نرم شود. هنگامی که تابلو نرم و از حالت خشکی و شکنندگی خارج شد، پارچه شسته شده را جهت آسترگیری با علامت گذاری به محل اتصال پشت نقاشی مشخص کرده و سپس محل اتصال را به وسیله قلم مو به چسب آکریلیک آغشته نموده و پس از 10 دقیقه پارچه را پشت تابلو چسبانده و به وسیله اتوی سرد دولایه چسبیده به هم را تحت فشار قرار داده تا همه قسمت های کار به آستر جدید متصل شود. بعد از گذشت 6 ساعت، نقاشی را به وسیله گرمای غیرمستقیم گرم نموده تا چسب به طور یکنواخت همه قسمت های پشت تابلو را به پارچه بچسباند.

4-    نصب اثر بر روی بوم جدید

بعد از آسترگیری کامل، برای اقدامات مرمتی بعدی، اثر بر روی چارچوب جدا نصب گردید.

5-    پر کردن لایه های کمبود

قسمت هایی که قبلاً بر اثر عوامل مختلف دچار پارگی یا کمبود شده بود به وسیله بتونه آکریلیک با کاردک پر گردید. برای این مرحله ابتدا حاشیه قسمت پارگی یا کمبود را به وسیله پارالوئید تثبیت نموده و برای بهتر صورت گرفتن این مرحله با الگوبرداری توسط طلق شفاف از قسمت های کمبود، بتونه آکریلیک را در محل کمبود قرار داده و بعد از خشک شدن محل های بتونه گذاری شده، با سمباده ای نرم پرداخت گردیده است.

6-    موزون سازی رنگی

در این مرحله با استفاده از رنگ آکریلیک ابتدا زمینه ای کمرنگ تر از رنگ اصلی کار بر روی محل های کمبود کشیده شد و در ادامه با روش هاشور زنی با یک پرده رنگ روشن تر از رنگ اصلی، محل های کمبود بازسازی شد.

7-    تثبیت نهایی

پس از اتمام تمامی مراحل مرمتی بر روی تابلو، سطح رویی نقاشی با پارالوئید 3% تثبیت گردید و در پایان، تابلوی مرمت شده با عکسبرداری دقیق مستند نگاری شد.

مرمتگر: نوشین کمالی

با همکاری پژوهشکده حفاظت و مرمت آثار (بخش حفاظت و مرمت نقاشی)