دوشنبه 30 تير 1399 - 09:58

نگاره زن (۱۱۳۴ هجری شمسی)

هنرمند: آقاصادق شیرازی (قرن ۱۲ و ۱۳ هجری شمسی)

تکنیک: آبرنگ روی کاغذ

ابعاد: 16.6*25 سانتی متر

شماره ثبت ملی: ۵۷۳ مورخ ۱۳۹۶/۰۵/۱۱

محل نگهداری: کاخ صاحبقرانیه

این اثر به دست محمد صادق (آقا‌صادق)، نقاش مشهور شیرازی و در دوره زندیه آفریده شده‌است. او نقاش و قلمدان نگار ایرانی، فعال در اواخر سده هجدهم/ دوازدهم هجری - اوایل سده نوزدهم/ سیزدهم هجری بود. نقاشی او را می توان چون حلقه رابط میان فرنگی سازی و پیکره نگاری درباری دانست.

این هنرمند از شاگردان علی‌اشرف نقاش بنام قرن دوازدهم هجری و بنیانگذار "مکتب گل" بوده‌ است.

شکی نیست که سرای تجربه‌های پر سود و و عمر نگارگران دوران صفوی و شاید هم به زمانی کهن‌تر از آنان در تجلیل از گل و گیاه و پرنده و ستایش این خلقت بی‌همتا در نگارگری ایران حرکت تازه نگارگران ایرانی حرکت تازه‌ای از این ستایش و نگاه را سبب می‌شود. چه در این دوران خلافت گذشته که گل و گیاه پرنده با نقش و حضوری مستقل ذهن و اندیشه نگارگران را به خود مشغول می‌دارد. در این راه شاید به حق و شایسته باید بدعت تازه را مدیون تفکر و خلاقیت و ابتکار هنرمندی دانست که در اواخر عهد افشاریه (تا اوایل زندیه) نهضت مکتب گل را آغاز گر بود و راهبر، و این هنرمند خلاق کسی نیست جز علی اشرف از ایل معروف افشار.

علی اشرف منحصراً در عرصه نقاشی زیرلاکی فعالیت می‌کرد و عمدتاً به موضوع گل و مرغ می‌پرداخت. از ویژگی‌های کارش این بود که انبوه گل‌های ریز و رنگارنگ را با اسلوب پرداز بر زمینه تیره نقاشی می‌کرد. علی اشرف با چنین مایه شور و شوقی است که چه بسا برای نخستین بار با مدد رنگ‌های جانانه و شاد و سایه پردازی‌های ماهرانه هنر ایران را گل گونه و چه بحق‌تر همیشه بهار و سرسبز و پر گل می‌سازد.

شاخص‌ترین و شاید هم لایق‌ترین شاگرد و پیرو علی اشرف در زمینه نقاشی گل و بوته، سوای "آقا باقر" و "آقا نجف" و "آقا زمان" که اینان نیز از نخبگان هنر نگارگری زمانه خود هستند، نقاش هنرمندی است، به نام "آقاصادق" با سجع (یا صادق الوعد) که پا به عرصه هنر می‌نهد.

آقاصادق یقیناً به پاس ارادتی که به علی اشرف داشته است و به دلیل تجارب ارزنده و سودمندی که در محضر پر مهر علی اشرف آموخته است، تا دم آخرین زندگی، بر این شاگردی می‌بالد و پر‌بهاترین آثارش را با سجع «صادق از لطف علی اشرف شد» مزین می‌سازد و بدین ترتیب میزان ارادت و اخلاصش را به استادش آشکار می‌سازد.

وی از نام آشناترین نگارگران عصر زندیه است و به دیگر کلام، اگر "مکتب گل" را علی اشرف و هنرمندان پیشین پایه می‌نهد، او با ذوق وافرش این مکتب را در عرصه هنر ایران آبرو و اعتباری تازه می‌بخشد تا به آنجا که در کار ساختن گل و مرغ، گاه آنچنان مهارت و استادی به خرج داده که از استادش علی اشرف نیز در سایه پردازی و نمایاندن حالت پرندگان و مرغان و طراوت و لطافت گل‌ها پیشی گرفته است.

آقا صادق نیز همانند سایر استادان این شیوه بدیع هنری، بیشترین نمود هنری‌اش را می‌توان در قاب آینه‌ها و قلمدان‌ها مشاهده کرد که به سفارش این و آن با نقاشی‌های استادانه‌اش از خود به یادگار گذاشته است.

او از زمان کریم خان زند تا آغاز سلطنت فتحعلی شاه فعالیت داشت و محتملاً پرده‌های جنگ چالدران و جنگ کرنال در کاخ چهلستون اصفهان را نقاشی کرد. از دیگر آثارش می توان به رستم خان زند (اواخر سده هجدهم/ دوازدهم هجری)، شاهزاده سوار بر اسب در نبرد با اژدها (اواخر سده هجدهم / دوازدهم هجری) اشاره کرد.

پژوهش و گردآوری: پروانه اسکاش