دوشنبه 1 ارديبهشت 1399 - 08:51

بدون عنوان

هنرمند: ژازه طباطبایی (1386-1309 ه.ش)

 جوشکاری

ابعاد: 14*45*45.5 سانتی متر

محل نمایش: موزه جهان نما

ژازه تباتبای (نام اصلی: سید علی طباطبایی)، زاده ۱۳۰۹ در تهران، نقاش، مجسمه‌ساز، شاعر و نمایش‌نامه‌نویس ایرانی بود. او «نگارخانه هنر جدید» را که اولین نگارخانه ایران و یکی از مراکز فرهنگی مهم زمان خود بود تأسیس کرد. ژازه خود نام خویش را «تباتباای» امضا می‌کرد. وی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۶ در سن ۷۷ سالگی در تهران درگذشت. شهرت امروز او بیشتر برای فیگورهای خلاقانه و مجسمه‌های فلزی است که با جفت‌کاری (اَسِمبلاژ) قطعات فلزی ماشین‌آلات صنعتی و اتومبیل‌ها ساخته‌است.

در مطالعات هنری، ژازه را اولین برمی شمارند. سبک او به هنر سقاخانه‌ای نزدیک است و شیرزن‌ها و خورشیدها از موضوعاتی است که اغلب در کارهای وی تکرار می‌شوند. به همین دلیل از او به همراه تنی چند از نقاشان معاصر ایرانی به عنوان پیشگامان مکتب سقاخانه در ایران یاد می‌شود -که در اوایل دهه چهل شمسی شکل گرفت و شاید نخستین مکتب نقاشی منسجم ایرانی باشد- به ویژه نقاشی هایش که گرایشات عامیانه و عناصر سنتی و تزئینی فراوان دارد.

اما مهمترین و معروفترین کارهای ژازه، نقاشی ها و به خصوص احجام فلزی اوست که با استفاده از مواد به ظاهر بی مصرف و آهن قراضه های دورریختنی ساخته است و این ماده سفت و سخت، بستر مالی می شده برای آرمیدن بسیاری از نمادهای ملی و عامیانه ایرانی؛ تلفیقی مناسب از تضادها.

با اینکه مجسمه­‌سازی در هنر ایران سابقه­ چندانی ندارد، اما ژازه تباتبایی به تنهایی سهم قابل توجهی در جریان­‌سازی مجسمه­‌سازی نوگرای ایران دارد. در واقع پس از تجارب نئوکلاسیک ابوالحسن صدیقی و نگاه واقع‌گرایانه­ علی­‌اکبر صنعتی به مجسمه، پرویز تناولی، ژازه تباتبایی و لیلیت تریان را باید از شاخص‌ترین پیشگامان مجسمه­‌سازی مدرن ایران به شمار آورد. بیش از هر ویژگی دیگر، آنچه در مورد تباتبایی می‌توان اظهار داشت، تجربه­ هنر بازیافت و اسمبلاژ (سرهم‌سازی) است. ژازه خوب می­‌دانست چگونه تکه‌پاره­‌هایی از آهن‌­آلات دورریز را همچون مجسمه­‌های پیش ­رو، اینچنین با ذوق و قریحه طنز و بسیار عاشقانه در جوار هم نشان دهد. در مجسمه­‎سازی معاصر ایران، تنها اوست که مهره­‌ای را به جای لب، چرخ­دنده­‌ای را به جای کمر و تسمه­‌ای را به جای مو می­‌نشاند تا ما باور کنیم که در ورای این ظاهر سخت، روحی نجیب و مهربان همراه با نگاهی طنزآلود و خوش‌قریحه آرمیده است.

موضوعات آثار ژازه ریشه در افسانه ها و آداب مردمان این سرزمین دارد؛ قصه هایی که ژازه با آنها بزرگ شده بود. هنر مدرن ایران بی ژازه قسمت مهمی کم خواهد داشت. او تنها هنرمند ایرانی است که به صورت همه گیر از مواد و بازمانده های ماشین های مدرن، مجسمه آفریده است، آن هم مجسمه هایی که به جای زشتی و عبوسی این قراضه ها، افسانه های ژازه را با خود همراه دارند. کارهایی از این دست در ایران برای اولین بار با ژازه آغاز می شود و بعدها دیگران از جمله هنرمند خودآموخته ای چون اسماعیل توکلی (مش اسماعیل) هم احجام منحصربفردی با این روش می سازد.

ژازه، پیشتر از این که با قطعات ماشین مجسمه هایی بسازد، تجربه ساختن مجسمه آهنی با سیم های فلزی را تجربه کرد. در همه این مجسمه ها طنز و شوخی را با رنج موجودات بی جان مخلوط کرد. او جاندار را موجودی شوخ و مسخره و بی جان را رنج این جهان می دید. با آهن آدم هایی مسخره می ساخت که با بدن هایی فلزی رنج می بردند. نقاشی های ژازه هم معرف بیان خاص ژازه و دربرگیرنده فرهنگ و نمادهای مهمی است که تابع بیان فیگوراتیو و عامه پسند ویژه اوست.

نقاشی های او را به خصوص به لحاظ شیوه به کارگیری عناصر و بنمایه های گذشته و استفاده از بعضی نقوش سنتی و همچنین خط، در زمره کارهای مکتب سقاخانه به شمار می آورند. عموم این آثار با بهره گیری از فضاهایی خیالی و کاربرد تلفیقی خط و رنگ و نقش های آشنا و در عین حال ضربات احساسی و غیرپرداختی قلم مو بر سطح بوم شکل گرفته است؛ یعنی استفاده و هماهنگی میان فرم و شکل عامیانه و پرداخت حرف های خاص با محتوا و نمادهای عامیانه نه لزوماً در نقاشی ها هم حضور بنمایه های فرهنگ و نمادهای ژازه محرز است.

ژازه اولین داستان خود را به نام «شن و نی» در دوازده سالگی نوشت و سپس به دیگر رشته‌های هنری دست یازید. سپس نمایشنامه‌هایی مانند «شکوفه‌های پژمرده»، «لرد چی‌چی یانف»، «جای پا» و «آقاموچول» را نگارش کرده و خود نیز کارگردانی کرد و در «کانون پیشاهنگ» به روی صحنه آورد. در سال ۱۳۲۵ داستان «پسر کوچک» را چاپ نمود. او در سال ۱۳۲۹ از هنرستان هنرپیشگی دیپلم گرفت و اولین نمایشگاه نقاشی خود را که نقاشی‌هایی با سبک مینیاتور بودند برپا کرد.

ژازه تباتبایی در سال ۱۳۳۳ در رشته کارگردانی و مبانی تئاتر در دانشکده ادبیات ایران شاگرد اول شد و نمایش «پیراهن ملوانی» را به صحنه آورد. در سال ۱۳۳۹ دوره نقاشی را در دانشکده هنرهای زیبا به‌پایان رساند و نگارخانه «هنر جدید» را بنیاد نهاد که اولین نگارخانه در ایران به‌شمار می‌رفت. 

آثار نقاشی و مجسمه ژازه در موزه‌ها و کلکسیون های شخصی مانند موزه لوور در پاریس، موزه متروپولیتن نیویورک، موزه هنرهای معاصر تهران، نگارخانه سیحون در تهران، پرایوت کلکسیون در آلمان، مجموعه شخصی فرح پهلوی، مجموعه شخصی امیرعباس هویدا و مجموعه شخصی جیمی کارتر قرار دارند.

آثار ژازه تاکنون در کشورهایی مختلفی از جمله بریتانیا، فرانسه، ایتالیا، یونان، آلمان، ترکیه، هند، چین و آمریکا به نمایش در آمده و ۱۰ جایزه بین‌المللی را از آن او کرده‌است. در سال ۱۳۴۶ خسرو سینایی کارگردان سینما فیلمی از آثار ژازه تهیه کرد که «شرح حال» نام دارد در سال ۱۳۷۶ نیز فیلم دیگری با نام«کوچه پاییز» درباره زندگی این هنرمند ساخت.

ژازه در سال های اخیر در کشور اسپانیا زندگی می‌کرد و اوقات کمی از سال در ایران بود. وی در ۲۰ بهمن ۱۳۸۶ در سن ۷۷ سالگی در بیمارستان آتیه تهران درگذشت.

- نمونه ای دیگر از آثار ژازه طباطبایی که در مخزن موزه جهان نما نگهداری می شود:

گردآوری و پژوهش: موزه جهان نما