دوشنبه 27 فروردين 1397 - 14:16

نام اثر: دیوان جامی

نوع اثر: خطّی

نوع خط:نستعلیق

شیوة نگارشی: دفتری

دانگ قلم: کتابت جلی

درجه خط: عالی

نوع مرکّب: سوادنویسی

نوع رنگین نویسی: شنگرف نویسی

تعداد صفحات کتاب: ۲۰۳ ورق

قطع و ابعاد اثر: وزیری کوچک؛ 13×21/5 سانتی متر

این اثر، فاقد مطلّانویسی است.

نسخه خطی دیوان جامی دوباره نویسی از دیوان سه گانه جامی به خط نستعلیق و مربوط به سده یازدهم هجری قمری است که توسط میرزا عبداله بخاری کتابت شده است. ابعاد این اثر در قطع وزیری کوچک 13×21/5 سانتی متر می باشد.

این کتاب با دانگ قلم کتابت جلی و درجه خط عالی نگارش شده و نوع مرکب سواد نویسی مرکب هندی و نوع رنگی آن شنگرف نویسی است.

چهار ورق در ابتدای کتاب و ۲ ورق در پایان کتاب، به عنوان صفحات آستر بدرقه وجود دارد که در واقع کاغذ کشمیری است.

آستر بدرقه، دارای اشعاری به صورت نستعلیق و سوادنویسی و سجع ملکی با نام «محمد حسن ابن مسعود ابن محمد حسین مستوفی هراتی در ۲۶ شهر ذی حجه الحرام ۱۳۱۹» و نیز سجع اهدایی به میرزا احمد آقا، از طرف محمد حسن حسن ابن مسعود ابن محمد حسین مستوفی هراتی مستوفی هروی، است.

سرلوح در قالب نقش گنبدی پایه دار به همراه نقوش بازویی و نقوش سرگنبدی، به صورت مزدوج به اجرا در آمده است و شرفه های مطبقی متقارن، اطراف فضای بالای سرلوح را از آن خود کرده و مکتب اجرایی آن، برگرفته از مکاتب تیموری، سمرقندی و بخارایی و صفوی است.

در فضای درون متن، در وسط مصرع ها، تذهیب جلوه گری نموده و حاشیة دور فضای درون متنی را، حاشیه لچک و ترنج القائی در بر گرفته است. نقوش درون حاشیة بازویی را لچک های مشترک و ترنج مذهّب مرصع و سنجاق نشان تشکیل داده که از سه طرف فضای درون متنی را در آغوش کشیده اند. بعد از حاشیة بازویی، حاشیة مادر که کل فضای حاشیه را در برگرفته در اطراف دو صفحة افتتاح طوری به اجرا در آمده اند که دو صفحه نقش کامل لچک و ترنج را به نمایش گذاشته اند.

مذهّب صفحات افتتاح و بقیه صفحات، عمل استاد میرزا عبدالرحیم کشمیری فرزند میرزا عبداله است.

در فضای بالای متنی، کتیبه ای در دل مستطیل کوچکی به اجرا در امده و نقش لچک و ترنج، نقش اصلی این کتیبه است. عبارت: «بسم الله الرحمن الرحیم» به صورت شنگرف نویسی در داخل فضای اصلی ترنج و دروی بوم مطلّایی رنگین نویسی شده و فضای بالای کتیبه به کتیبه نقشی اختصاص یافته که به جای نوشته و خط، نقش هزارگلی، در درون فضای اصلی ترنج و در روی بوم مطلّایی به اجرا در آمده است. این فضا، در قسمت پایین فضای درون متنی نیز به صورت متقارن، به اجرا در آمده است ولی کتیبه های پایینی فاقد نوشته بوده و تنها نقوش هزار گل، زمینه را آذین بخشیده اند. دو کتیبه نقشی فوق، نقش کتیبة القایی را، عهده دارند اما در فضای بالای کتیبه ها، نیم ترنج ها، به همراه لچک های واگیره ای نقشی به اجرا در آمده است. تمام این آرایش های نقشی، در قالب مکتب تلفیقی از تیموری، سمرقندی و صفوی به اجرا در آمده است و این کار، از نمونه بهترین و استادانه ترین کارهای میرزا عبدالرحیم ابن عبداله کشمیری است. در پایان حاشیه مادر، حاشیه کمند لاجوردی خودنمایی کرده است

در صفحات پایانی، پنج صفحه به بیان چیستان، سخن عشق و سوال اختصاص یافته که الحاقات به صورت اشعار در دل فضای افشان بیختة مطلّایی، به نگارش در آمده است. عناوین به صورت رنگین نویسی مشخص در ظهر صفحه غزلیات، در دورة بعد، مینیاتور مجلس بزم شاهانه، به اجرا در آمده است.

هر کدام از صفحات افتتاح، دارای چهار سطر و بقیة صفحات دارای ۱۲ سطر هستند.

 گردآورنده: پروانه احمدی