سه شنبه 6 تير 1391 - 11:22

نقش حیاتی موزه ها در جوامع بشری نقشی بدیع، ماندگار و مروج ناب ترین پدیده های فرهنگی است. موزه ها از معدود مراکز حافظ یادگاران نسل گذشته و در حقیقت فرزندان هنر و تاریخ هستند، هر یک از این اشیاء در عین بی زبانی به هزار زبان سخن می گویند زیرا اسناد معتبری از هنر، فرهنگ و تاریخ را ارایه می دهند. موزه کلمه ای یونانی است که از «موزه یون» به معنای مجلس فرشتگان الهام گرفته است.

به طور کلی موزه به مجموعه ای از آثار و اشیاءی اتلاق می شود که در محل یا عمارتی نگه داری و در معرض نمایش گذاشته شوند. تاریخ تشکیل اولین موزه در ایران را باید در گنجینه های گرانبهایی که باستان شناسان به دست آورده اند، جستجو کرد. ایرانیان برای رهایی از آسیب بیگانگان گاهی گنجینه های گرانبهایی مانند کلوزر، کلماکره و مجموعه سفال آبگینه گرگان را درون چاه ها و حفره ها پنهان می کردند. بیشترین جلوه تاریخ موزه داری ایران را در ایجاد موزه ایران باستان باید جستجو کرد. این موزه با 2744 متر زیربنا به دلیل قدمت اشیاء، در زمره یکی از موزه های مادر دنیا محسوب می شود که به سال 1316 خورشیدی افتتاح گردید. طراحی ساختمان این موزه به عهده «آندره گدار» فرانسوی بود و شکل ظاهری ساختمان الهام گرفته از طاق کسری انوشیروان ساسانی است. این موزه دربرگیرنده آثار مختلفی از هزاره ششم پیش از میلاد تا دوران مختلف اسلامی است که در دو طبقه به نمایش درآمده است، آثار و اشیاء به نمایش درآمده در موزه آیینه تمام نمایی از فرهنگ، هنر، آداب و روسوم، باورها و اعتقادات گذشتگان و نیاکان ماست و آن را تنها پل ارتباطی بین گذشته، حال و آینده می‌توان به شمار آورد.

موزه را نبایستی مکانی دانست که در آنجا صرفاً آثار تاریخی و باستانی به نمایش در می آید، بلکه تمامی نمایشگاه های هنری، علمی، جانوری، پزشکی، نگارخانه ها، کتابخانه ها و آرشیوها و بیشتر بناهای تاریخی به نوعی موزه هستند. هر شیءی و اثر به نمایش گذاشته شده در موزه یا نمایشگاه زبان حالی دارد و با بیننده اش ارتباط برقرار می کند، با تعمق و تفکر می توان زبان حال این آثار را دریافت و از دیدگاه های مختلف آن را بررسی نمود. یکی از مهمترین وظایف یک موزه برقرار کردن ارتباط فرهنگی بازدیدکننده با شیءی به نمایش درآمده است.

در حقیقت باید کوشید تا همان ارتباط و حسی را که بین خالق یک اثر و خود وجود داشته به نوعی دیگر به بازدیدکنندگان منتقل نمود که این امری دور از دسترس نیست. آمار نشان می دهد که در قرن نوزدهم فقط عده خاصی از موزه ها بازدید کرده اند، کنفرانس عمومی یونسکو در نهمین جلسه خود در دهلی (1956 م) تاکید نموده است که بازدید از موزه ها به ویژه برای طبقه کارگران آسان تر شود و به راه هایی که به منظور پربار شدن و غنی شدن موزه ها پیشنهاد می شود، توجه گردد.

انواع موزه ها

موزه ها را به شکل های گوناگون طبقه بندی کرده اند، موزه های تاریخ و باستان شناسی، موزه های فضای باز، موزه های مردم شناسی، کاخ موزه ها، موزه های علوم و تاریخی طبیعی، موزه های منطقه ای (محلی)، موزه های بسیار (گردشی)، پارک موزه ها، موزه های سلاح (نظامی)، موزه های اندیشمندان (خانه هنرمندان). موزه تاریخی و باستان شناسی: دید تاریخی دارند و بیانگر سلسله و دوره های تاریخی هستند. بیشترین این آثار بر اثر کاوش های باستان شناسی به دست آمده اند و بیانگر فرهنگ و تمدن گذشته و تلفیق کننده علم، هنر و دانش یک ملت یا یک قوم هستند. چنین موزه هایی مادر نیز نامیده می شوند. موزه ملی ایران (ایران باستان) موزه ملی ورسای در فرانسه و موزه تاریخ در واشینگتن از این نوع هستند.

موزه فضای باز: با ایجاد این نوع موزه ها می توان به معرفی یافته ها و داده های مهم باستان شناسی کمک بزرگی نمود. زمانیکه یک کاوش علمی باستان شناسی منجر به نتایج مطلوب و کشف آثار ارزشمند غیرمنقول می شود و قابل انتقال به موزه ها نیست، با فراهم آوردن شرایط و امکانات لازم، مکان موردنظر را جهت بازدید عموم مهیا می نمایند. این امر در اصطلاح به موزه فضای باز مشهور است. از جمله این موزه ها می توان به تخت جمشید در شیراز و محوطه تاریخی هگمتانه در همدان اشاره نمود. این موزه ها در دیگر کشورها مانند چین، یونان و برخی از کشورهای اروپایی نیز معمول است. در استان خراسان محوطه تاریخ «بندیان» در گز که دارای گچ بری های بسیار زیبایی از دوره ساسانیان است و همچنین محوطه تاریخی «شایاخ» نیشابور می توانند مکان مناسبی برای این امر باشند.

موزه های مردم شناسی: فرهنگ، آداب و رسوم، اعتقادات، پوشاک و سنن اجتماعی حاکم بر جامعه را نشان می دهند. موزه مردم شناسی تهران و حمام گنجعلی خان کرمان از این نوع هستند. کاخ موزه ها: بنا یا اثر تاریخی هستند که از گذشتگان به دست ما رسیده و بیانگر وضعیت و نحوه زندگی صاحبان آن است. ممکن است در این بنا اشیای تاریخی و نیز آثار هنری از جمله نقاشی روی دیوار، گچ کاری و ... وجود داشته باشد.

کاخ موزه ها معمولا در مراکز حکومتی به وجود می آیند. هدف از تاسیس این موزه ها به نمایش گذاشتن اثر و بنای تاریخی و نیز عبرت آموزی است. مجموعه کاخ های سعدآباد تهران و باغ ملک آباد مشهد از این نوع موزه ها هستند.

موزه های هنری: انواع هنرهای تجسمی و تزئینی که از زیبایی شناسی بالایی برخوردارند، را به نمایش در می آورند و معمولا بازدیدکنندگان زیادی نیر دارند. موزه هنرهای زیبا در تهران و موزه هنرهای تزئینی در اصفهان از این نوع هستند.

موزه علوم و تاریخ طبیعی: تجربه های علمی براساس شواهد و وسایل کاری و تاریخی طبیعی که دربرگیرنده گونه های مختلف گیاهی به ویژه جانوران است را به نمایش می گذارند. موزه تاریخی طبیعی اصفهان و موزه علوم و تاریخ طبیعی مشهد از این نوع هستند.

موزه های محلی یا منطقه ای: بیانگر و نمودار فرهنگ یک منطقه و یا یک محله خاص هستند. صرفا آثار و اشیاء تاریخی همان منطقه را به نمایش می گذارند. موزه شوش، تخت جمشید و موزه توس در خراسان از این نوع هستند.

موزه های سیار: برای پیشبرد سریع اهداف فرهنگی و به دلیل عدم امکانات موجود در مناطق و شهرهای محروم شکل می‌گیرند. این موزه های فرهنگ های گوناگون را در مکان های مختلف در معرض دید عموم می گذارند. اگر به این نوع موزه ها توجه کافی شود، بسیار تاثیرگذار خواهند بود.

پارک موزه ها: به دلیل داشتن ابعاد گوناگون علمی و فرهنگی و جاذبه های تفریحی و آموزشی و نیز تفریحی از اهمیت زیاد برخوردارند، چرا که مسائل زیستی و طبیعی را از نزدیک برای مردم به نمایش می‌گذارند. ویژگی مهم این موزه ها این است که عموم مردم می توانند از دیدن آنها بهره‌مند شوند، در ایران ایجاد پارک موزه سابقه ندارد ولی در کشورهایی مانند چین و کره شمالی مرسوم است. مکان های فرهنگی،‌ملی و تاریخی چون آرامگاه فردوسی در مشهد، آرامگاه عطار و خیام در نیشابور می‌توانند مکان مناسبی به این منظور باشند.

موزه های نظامی: روند تاریخی انواع سلاح های نظامی و جنگی را در معرض دید همگان قرار می دهند. این نوع اشیاء شامل لباس های نظامی رزمی، اسلحه و دیگر وسایل رزمی نیز هستند.

موزه های اندیشمندان (خانه هنرمندان): برای ارج نهادن به هنرمندان، نویسندگان، مخترعان و مفاخر جامعه، معمولا پس از درگذشتشان در خانه شخصیشان پدید می آید و در برگیرنده وسایل شخصی، وسایل کار و آثار ایشان است. این موزه ها بیشتر در کشورهای اروپایی مرسوم است. خانه شکسپیر نویسنده مشهور انگلیسی و ادیسون مخترع برق در امریکا از این نوع است. در ایران هم خانه بزرگ مرد موسیقی «استاد ابوالحسن صبا» تبدیل به موزه شده و دربرگیرنده تابلوهای نقاشی، تالیفات و اموال شخصی وی است.

گردآورنده: زهرا کرامت منبع: اینترنت