سه شنبه 15 آبان 1403 - 15:00

 نقاشی قهوه‌خانه ای شیوه‌ای از نقاشی ایرانی است. این نقاشی، نقاشی روایی با درون‌مایه‌های رزمی، مذهبی و بزمی است که در اواخر دوره قاجار و اوایل پهلوی همزمان با جنبش مشروطه ایران، اوج گرفت.

با تولد جنبش مشروطیت، همگام با بیداری افکار عامه و رشد و تعالی اندیشه‌های آزادیخواهانه، این هنر مردمی به یکباره جانی تازه می‌گیرد. نقش داستان‌های حماسی و مبارزات آزادیخواهانه مذهبی و میهنی، به وسیله‌ای برای آگاهی و ایجاد حس مبارزه در مردم تبدیل می‌شود و در همین دوران است که این هنر به اوج خود می‌رسد. مداحان و نقالان، در حسینیه‌ها و تکیه‌ها و قهوه‌خانه‌های رو به رشد پایتخت (تهران) و دیگر شهرها، سهمی به سزا در حفظ این بیداری داشتند. خاستگاه این جریان هنری در تاریخ نقاشی ایران سنتی کهن قصه خوانی ، مرثیه خوانی ، تعزیه خوانی و نقالی است که پیشینه آن به قرن ها پیش از پدید آمدن قهوه خانه ها باز می گردد. جهان بینی هنری این شیوه به نهادی منسوب است که از بدو ورود به جامعه ی ایرانی مظهر همدلی ها و همنشینی طبقات مختلف و البته وام های مردمی و انسانی بوده است. بنیانگذاران معاصر این جریان هنری دو تن از نقاشان مردمی به نامهای حسین قوللر آقاسی  و محمد مدبر هستند و حسین دستخوش همدانی یکی از صاحب سبکان نقاشی قهوه خانه ای می باشد.

حسین همدانی : 

استاد حسین دستخوش همدانی ( معروف به پنجه طلا) در سال 1305 در همدان چشم به جهان گشود . وی در سن 23 سالگی در مشهد نزد استاد بلوکی فر به آموزش نقاشی پرداخت و به اتفاق ایشان پردهای دراویش و تعزیه را نقاشی کرد.

او در تهران نزد استادانی چون حسین قوللر آقاسی و محمد مدبر شاگردی کرد و در سن 30 سالگی استادی بی نظیر شد. درآمد او از راه نقاشی تامین     می گردید وی در زمان اقامتش در مشهد سفارشهایی با موضوعات جنگ خیبر، جنگ چالدران و مجلس زلیخا را در کارنامه ی کاریش ثبت نمود.

آثار حسین همدانی با موضوع نقاشی قهوه خانه ای در همدان با عنوان (قلندر نقاش) به چاپ رسیده است.این کتاب مجموعه ای از روند تحولات نقاشی قهوه خانه ای با محوریت زندگینامه و آثار این نقاش می باشد که با تحقیقات میدانی پژوهشگر پرتلاش کریم زارعی گردآوری و تالیف شده است.

ایشان علاوه بر نقاشی قهوه خانه ای ، با موضوعات حماسی و مذهبی در زمینه های مختلفی نیز نظیر پرده درویشی به خلق اثر پرداخته و یکی از سرآمدان این حوزه می باشد.

حدود 700 اثر نفیس از ایشان به جای مانده است که حدود 300 عدد از آن در کشورهای فرانسه ، انگلستان ، آمریکا و ترکیه نگهداری می شود و سایر آثارشان در موزه های آستان قدس رضوی ،  موزه رضا عباسی ،  کاخ موزه نیاوران و سعدآباد نگهداری می شود.

دو اثر از این هنرمند در گنجینه کاخ موزه صاحبقرانیه نگهداری می شود. 

• بر اساس داستان قرآنی آیات (30-32) سوره یوسف :  " دعوت زليخا از زنان مصر برای دیدن یوسف  و شگفتى آنان از  زيبايى يوسف و بريده شدن دست آنها "  

• هنرمند : استاد حسین همدانی 

• تکنیک : رنگ و روغن روی بوم 

• ابعاد : 76*111 سانتیمتر 

• محفوظ در گنجینه کاخ موزه صاحبقرانیه 

• بزم یوسف و زلیخا 

• هنرمند : استاد حسین همدانی 

• تکنیک : رنگ و روغن روی بوم 

• سال خلق اثر : 1335 ه.ش 

• ابعاد : 142*222 سانتیمتر 

• محفوظ در گنجینه کاخ موزه صاحبقرانیه 

حسین قوللر آقاسی (آغاسی) :

وی زاده ی 1269 ش و در گذشته به سال 1345 شمسی می باشد. او در کنار محمد مدبر یکی از دو بنیان¬گذار نقاشی قهوه خانه ای می باشد.

او در خلق پرده های خویش از حماسه های ملی - مذهبی چون  لیلی و مجنون ، یوسف و زلیخا ، بهرام گور و موضوعات حماسی و روایات عامه بهره برده است. وی با رنگ روغن و بهره گیری از واقعیات و انباشته های ذهن و خیال اثراتی خاص را به جای گذاشته است.

حسین فرزند علیرضا قوللر آقاسی از هنرمندان نقش پرداز بر روی کاشی و قلمدان و نقاشی از عصر قاجار بود که یکی از آثار معروف او نقاشی هفت خان رستم بر سر در ارگ کریم خان زند در شیراز می باشد. علیرضا قوللر آقاسی یک کارگاه کاشی نیز در باب همایون (خیابان الماسیه ) داشت.

قوللر آقاسی یک لغت ترکی به معنای امیر سپاه غلامان و یکی از مقامات کشوری در دربار ایران بوده است از قوللر آقاسیان معروف در تاریخ ایران می توان به رستم خان قوللر آقاسی حاکم گرجی تبار دوره صفویه ، امیر بهادر وزیر جنگ محمد علی شاه قاجار و حسین قوللر آقاسی اشاره کرد.

حسین نخستین نقاشی را به سفارش مشهدی صفر اسکندریان از داستانهای شاهنامه و واقعه ی کربلا انجام داد. متاسفانه ایشان زندگی سخت و ملامت باری را گذراند و نهایتا در فقر و تنهایی در آذر ماه 1345 چشم از جهان فرو بست و در آرامگاه مسگر آباد به خاک سپرده شد.

• هنرمند : حسین قوللر آقاسی 

• تکنیک : طراحی با مداد  

• سال خلق اثر : 1341 ش

• ابعاد : 43*5/53 سانتیمتر 

• محفوظ در گنجینه کاخ موزه صاحبقرانیه 

• هنرمند : حسین قوللر آقاسی 

• تکنیک : طراحی با مداد  

• سال خلق اثر : 1341ش

• ابعاد : 43*55 سانتیمتر

• محفوظ در گنجینه کاخ موزه صاحبقرانیه 

گردآوری : مریم شاه حسینی