پنج‌شنبه 11 ارديبهشت 1399 - 21:43

بهمن محصص: نقاش، مجسمه ساز و مترجم ایرانی

او جزو نخستین نقاشان و هنرمندان ایرانی بود که نقاشی را به شیوه غربی آموختند و آن را با نگاهی شرقی آمیختند. چیزی که آثار محصص را از بسیاری از نقاشان ایرانی جدا می کرد علاوه بر تکنیک منحصر به فرد او، نگاه تیره و تلخ او در آثارش بود.

بسیاری از نقاشان و هنرشناسان ایرانی، آثار وی را کامل ترین نقاشی ایرانی با استانداردهای اروپایی می دانند. در کارهای متأخر او یک روحیه آنارشیستی دیده می شود. محصص از پیشگامان طراحی صحنه تئاتر در ایران بود؛ او نمایش "صندلی‌ها" اثر اوژن یونسکو را به روی صحنه برد. نقاشی های آوانگارد بهمن محصص جزو آثار معتبر نقاشی مدرن ایران محسوب می شود.

متولد 1310 رشت وفات 1389 رم ایتالیا/ تحصیل در دانشگاه هنرهای زیبا سفر به ایتالیا و آموختن هنر در آکادمی هنر"رم" 1333/ آموختن نقاشی نزد "فروچیو فراتزی"/ چندین نمایشگاه گروهی و انفرادی در داخل و خارج ایتالیا، از جمله دوسالانه ونیز

محصص نقاشی را در نوجوانی نزد حبیب محمدی، نقاش گیلانی که هنر آموخته آکادمی هنر مسکو بود، آغاز کرد.

محصص پس از مهاجرت به تهران کارش را در کارگاه نقاشی جلیل ضیاپور ادامه داد و به انجمن هنری - ادبی خروس جنگی پیوست. این انجمن که به همت ضیاپور تأسیس شده بود، قصدش معرفی هنر نوین و مقابله با سنت های دست و پاگیر در هنر و شعر بود. کسانی چون سهراب سپهری، نیما یوشیج، هوشنگ ایرانی و غلامحسین غریب از دیگر هنرمندانی بودند که با این انجمن همکاری داشتند. محصص در تهران مدتی نیز در دانشگاه هنر تحصیل کرد و در سال 1333 به ایتالیا رفت و تحصیلاتش را در آکادمی هنر رم ادامه داد و چندی نیز نزد فروچیو فراتزی، نقاش مشهور ایتالیایی به آموختن نقاشی ادامه داد. در این سال ها بود که در کنار کسانی چون حسین سرشار، مرتضی حنانه و فهمیه راستکار علاوه بر تحصیل به دوبله فیلم های اروپایی به فارسی مشغول بود و در واقع جزو اولین کسانی بود که صدایشان بر روی فیلم های اروپایی شنیده شد. او جزو نخستین نقاشان و هنرمندان ایرانی بود که نقاشی را به شیوه غربی آموختند و آن را با نگاهی شرقی آمیختند. از این نسل می توان به محسن وزیری مقدم و حسین زنده رودی نیز اشاره کرد؛ کسانی که این توانایی را داشتند که نقاشی ایرانی را با استفاده از تکنیک غربی به مخاطب غیر ایرانی بشناسانند.

چیزی که آثار محصص را از بسیاری از نقاشان ایرانی جدا می کرد علاوه بر تکنیک منحصر به فرد او در میان نقاشان ایرانی، نگاه تیره و تلخ او در آثارش بود. بسیاری از کارهای اولیه محصص از نظر تکنیکی به آثار نقاشان دهه بیست و سی میلادی اروپایی نزدیک است و رگه هایی از کارهای پیکاسو و دیگر نقاشان کوبیسم در آثار او دیده می شود. شاید به همین دلیل بسیاری از نقاشان و هنرشناسان ایرانی، بهمن محصص را کامل ترین نقاشی ایران با استانداردهای اروپایی می دانند. غلامحسین نامی، نقاشی که سال هایی طولانی با محصص دوستی داشت، مهمترین ویژگی محصص را اکسپرسیون در کارهایش و همچنین تغییر فرم و شکل در طبیعت می داند و از او به عنوان اثرگذارترین هنرمند ایران نام می برد.

نامی می گوید که محصص زبان هنر شرق و غرب را می فهمید و آن را با تکنیک اروپایی به خوبی به تصویر می کشد. به عقیده او کمتر هنرمند ایرانی از این دو مقوله بهره مند است. نامی از نظر محتوا، طنز پنهان را مشخصه آثار محصص می داند؛ طنزی که به گفته او ریشه خانوادگی داشته و بازتاب تلخی ها و دشواری هایی بوده که محصص با آن رو به رو بوده است. شاید از این نظر بتوان طنز محصص را با طنز صادق هدایت مقایسه کرد که هر دو گریزان از جامعه خود، آن را به استهزا می گرفتند و خود را هیچگونه همگن با آن جامعه نمی دیدند.

کارهای محصص را می توان به دو بخش تقسیم کرد، قبل از مهاجرت به ایتالیا و بعد از آن. در کارهای اولیه ظرافت و دقت در طراحی ها و انتخاب دقیق رنگ ها که عموماً شامل رنگ های کدر و تیره استفاده می شد، دیده می شود. اما در کارهای متأخر او یک روحیه آنارشیستی دیده می شود؛ با قلم های که گویی از سر خشم بر روی بوم کوبیده شده اند و رنگ های تند و متعددی که بر روی بوم منفجر شده اند و نشانی از کارهای اولیه اش ندارند. غلامحسین نامی دلیل تغییر ناگهانی در این مقطع را ناشی از عدم تعادل روحی محصص می داند که در آن همیشه با یک تلخی مخصوص خود او همراه بود.

بهمن محصص در سال 1348 ایران را به قصد اقامت همیشگی در ایتالیا ترک کرد و پس از آن فقط دو بار به ایران سفر کرد و مدتی را، باز هم دور از همه، در رشت گذارند. محصص در سال های اقامت در رم بیشترین فعالیت خود را بر روی مجسمه سازی متمرکز کرد. نقاشی های آوانگارد بهمن محصص جزو آثار معتبر نقاشی مدرن ایران محسوب می شود.

بهمن محصص، ششم مرداد 1389 در رم درگذشت.

- آشنایی با برخی آثار بهمن محصص در موزه های مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران:

 بدون عنوان (1354)/ هنرمند: بهمن محصص (1389-1310)/ رنگ روغن روی بوم / ابعاد: 87* 103.5 سانتی متر/ محل نمایش: موزه جهان نما

بدون عنوان (1349) / هنرمند: بهمن محصص (1389-1310)/ برنز/ ابعاد: 25.5*32*50 سانتی متر/ محل نمایش: موزه جهان نما

بدون عنوان (1348)/ هنرمند: بهمن محصص (1389-1310)/ رنگ روغن روی بوم / ابعاد: 130* 173 سانتی متر/ محل نگهداری: موزه جهان نما

بدون عنوان (1352)/ هنرمند: بهمن محصص (1389-1310)/ برنز/ ابعاد: 46*55*56 سانتی متر/ محل نمایش: موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران 

    بدون عنوان (1351)/ هنرمند: بهمن محصص (1389-1310)/ برنز/ ابعاد: 6*8*18.5 سانتی متر/محل نگهداری: موزه کتابخانه اختصاصی نیاوران