شنبه 18 مهر 1394 - 15:52

همزمان با هفته ملی کودک سند ثبت ملی فن ساخت دو عروسک بومی "دهتولوک" از قشم و "بازبازک" از استان خوزستان و همچنین کتاب "تکه و تکه چی" در مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران رونمایی شد. 

به گزارش روابط عمومی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران در این آیین رونمایی از که روز 18 مهر ماه در سالن سینمای کاخ اختصاصی نیاوران برگزار شد، سید محمد بهشتی رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی، احمد محیط طباطبائی، قائم مقام ایکوم، فرهاد نظری، مدیر دفتر ثبت آثار و حفظ و احیای میراث معنوی و طبیعی، آفرین امامی مدیر این مجموعه و جمع دیگری از پژوهشگران و فعالان حوزه کودک حضور داشتند.

سید محمد بهشتی، آفرین امامی، مدیر مجموعه فرهنگی، تاریخی نیاوران، محیط طباطبایی، پوپک عظیم پور، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران و مولف کتاب، لیلا کفاش زاده، مسئول دفتر کودک و نوجوان پژوهشگاه میراث فرهنگی، افسانه احسانی، مدیر موسسه آوای طبیعت پایدار، مسعود ناصری، مدیر موزه عروسک های ملل و خانم رشنویی، معاون میراث فرهنگی استان خوزستان و خانم کووِئی قشمی از ژئوپارک از جمله سخنرانان این مراسم بودند.

اجرای اشعار مربوط به آئین تکم گردانی توسط آقای آزاد و اجرای نمایشی خانم گرمسیری با عروسک بازبازک از جمله بخش های دیگر این مراسم بود.

عروسک های بومی "دهتولوک" از قشم و "بازبازک" ازاستان خوزستان

«دوهتولوک» به معنای دخترک، نام بومی عروس‌‌های بومی جزیره قشم از استان هرمزگان است که مواد اولیه ساخت عروسک ها از جنس طبیعی است و از محل زندگی تهیه می شود.

همچنین بدن این عروسک ها از مقداری پارچه و پنبه ساخته شده و لباس ها و زیورآلات آنها کاملا با فرهنگ روستائیان و اعتقاداتشان منطبق است و سازندگان در برخی موارد برای عروسکشان صورت نمی گذارند؛ چون معتقدند که آفرینش کار خداوند است و پیکره ساخت بشر حتما باید نقض داشته باشد.

زنان و دختران روستاهای شیب دراز و  برکه خلف قشم سال‌هاست که عروسک هایی با پارچه و مواد ساده برای بازی کودکان درست می‌کنند.

عروسک «بازبازک» گونه ای عروسک نمایشی ایل بختیاری است که مادربزرگ ها به کودکان هدیه می دهند. باز، از بازی به مفهوم نمایش گرفته شده و باز و بازی به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته شده و حرف «ک» هم مفهومی برای تصغیر است.

در فلات مرکزی ایران در هنگام کوچ بزرگ، بختیاری ها برای کودکان خود عروسک های از جنس چوب و پشم گوسفند می ساختند تا به واسطه آن، کودکان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسک ها کنند.

عروسک بازبازک، بازی دهنده ای کوچک است، عروسکی که حرکت و کاربردی نمایشی دارد و بیشتر برای بازی، تفنن و سرگرمی ساخته می شود. کودکان خود بازی دهندگان این عروسک هستند که با نوای موسیقایی توسط نوازندگان ساز سرنا، کرنا و دهل انجام می پذیرد. پایه، اصل و اساس عروسک «بازبازک» بر اتصال دو چوب چلیپاگونه و به حالت مربع استوار می شود که به وسیله نخ به هم متصل شده اند در واقع نخستین برداشت از «بازبازک» انسانی ایستاده است که دو دست خود را از دو پهلو باز کرده است.

رونمایی از کتاب تکه و تکه‌چی، قاصدان بهار، آیین بهاری تکه گردانی درآذربایجان

کتاب «تکه و تکه‌چی، قاصدان بهار، آیین بهاری تکه گردانی درآذربایجان» که به قلم پوپک عظیم‌پور تبریزی نگاشته و به همت پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری به چاپ رسیده است رونمایی شد.

تکه عروسکی چوبی است به شکل بز ولی در بعضی مناطق در اشکال دیگری همچون شتر هم ساخته می‌شود و اساسا تکم کلمه‌ای ترکی است که از واژه تکه به معنی بز نر و ضمیر ملکی "م" تشکیل شده و به معنای بز نر من است تکه در گذر زمان به صورت تکم و تکه‌چی به صورت تکمچی درآمده است.

استفاده از نشانه‌های نمادین در آراستن این عروسک آیینی نشانگر اعتقادات و برگرفته از رسومات رایج در آذربایجان است.

استفاده نمادین از آینه درتنه عروسک تکه نشان از ارتباط معنی آن با تفکر و باورهای باستانی دارد.

آینه همواره نمادی از روشنایی و نور است، همچنان که هنوز هم رسم حضور آینه علاوه بر سفره نوروز، برسرسفره عقد نیز رایج است.

تکه‌گردان برای رقصاندن بز میله‌ای چوبی را به زیر شکم بز وصل می‌کند که عامل حرکتی تکه محسوب می‌شود.

همراهی تماشاگران با حرکات تکه‌گردان و حضور تکه فضایی کامل ایجاد میکند که در آن نقش تمام عوامل اعم از تماشاگر، نمایشگر و عروسک به گونه‌ای درهم تنیده مشاهده می‌شود.

بدین ترتیب سه دایره چرخش عروسک، عروسک گردان و تماشاگران در‌آمیختگی با یکدیگر مجموعه‌ای کامل را از اجرای نمایشی همراه با رقص فراهم می‌آورد.

تکه‌چی همراه تکه به درب منازل می‌رود و نوید فرارسیدن بهار را می‌دهد و تقاضای پاداش می‌کند و از آنجا که تکه‌چی‌ها افراد مورد احترامی هستند مردم در اواخر سال چشم انتظار انها هستند و همراه با ورود تکه‌چی و رقصاندن تکه‌اش بچه‌ها اولین کسانی هستند که به استقبالش می‌روند.

تکه‌چی‌ها با خواندن سرودهایی آرزوی برکت برای اهالی خانه می‌کنند و درمقابل قند، برنج، روغن، نقل و نبات، پنیر، گندم و آرد انعام می‌گیرند.

تکم ترجمان ذهن جامعه در آرزومندی و امید به آینده است. اجرای مضامین اشعار و روایت‌هایی که زبان تکم را تشکیل می‌دهد فراگیر و همه جانبه است و سرانجام ما را متقاعد می‌سازد که تکوین آن به مرور زمان و با توجه به باورهای مردم در روندی نه چندان کوتاه شکل گرفته است.