يکشنبه 14 مرداد 1403 - 12:55

به گزارش روابط عمومی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران ؛ در حال حاضر یک نسخه کپی از سند امضاء شده فرمان مشروطیت در اتاق اسناد کاخ موزه صاحبقرانیه نگهداری می شود. صاحبقرانیه در دوره قاجار و پهلوی شاهد اتفاقات سیاسی مهمی بوده است. یکصد و هجده سال پیش در تاریخ 14 مرداد سال 1285 هجری خورشیدی برابر با 14 جمادی الثانی 1324 ه.ق فرمان مشروطیت که در اصل فرمان تشکیل مجلس شورای ملی است با حضور درباریان در کاخ صاحبقرانیه به مشورت گذاشته شد و در تاریخ یاد شده، مظفرالدین شاه قاجار آن را قرائت کرد و به خط احمد قوام السلطنه نوشته شد. 

مظفرالدین شاه فرمان مشروطیت را در پاسخ به متحصنین در جنبش مشروطه ایران امضاء کرد و از طریق آن با مشارکت مردم در امر حکومت موافقت کرد و اینچنین حکومت مشروطه برای اولین بار در ایران تأسیس شد. این فرمان خطاب به صدراعظم یعنی میرزا نصراله خان مشیرالدوله است که خود در تهیه و راضی کردن شاه به امضای آن کوشش کرده بود.

فرمان مشروطیت ایران که تاریخ رسمی آن 14 مردادماه 1285 خورشیدی، برابر با 14 جمادی‌الثانی 1324 قمری است در سه مرحله صادر شده و هر سه مرحله نیز در کاخ صاحبقرانیه بوده است.

فرمان نخست، روز 13 مردادماه صادر شد، اما چون در آن از شاهزادگان قاجاریه، اعیان و اشراف و ملاکین و تجار و اصناف اسم برده شده ولی نامی از «منتخبین ملت» نبود و برخی جملات آن مبهم و قابل تأویل بود به درخواست نمایندگان مشروطه خواه -بست نشینان در باغ سفارت بریتانیا- فرمان دیگری صادر شد که در آن از عبارت "منتخبین ملت" استفاده شد.
فرمان دوم، روز 15 مردادماه به صورت دستخطِ مکمل فرمان اول صادر شد و شاه در آن تصریح کرد: «در تکمیل دستخط سابق خودمان.... مجدداً بر این‌که عموم اهالی و افراد ملت از توجهات کامله همایونی ما واقف باشند، امر و مقرر می‌فرماییم که مجلس مزبور را به شرح دستخط سابق صحیحاً دایر نموده، بعد از انتخاب اعضای مجلس، فصول و شرایط نظامنامه مجلس شورای اسلامی را موافق تصویب و امضاء منتخبین... مرتب نمایند.»
فرمان سوم که فرمان اصلی است، در روز 18 مردادماه صادر شد. هدف از صدور این فرمان تبدیل عبارت «مجلس شورای اسلامی» در فرمان دوم به «مجلس شورای ملی» بود. این تغییر به درخواست نمایندگان علمای مشروطه‌خواه و در جلسه‌ای که میان آنان و وزیر دربار در کاخ صاحبقرانیه برگزار شد، انجام گرفت.

فرمان مشروطیت کجا امضا شد؟ 
وقتی دوران سلطنت ناصرالدین‌شاه وارد سی و یکمین سال خود شد، شاه قاجار سرمست از سالگرد پادشاهی‌اش دستور داد کاخی جدید در دل باغ زیبای نیاوران برای او بسازند. قرعه به نام حاجب‌الدوله افتاد تا عمارت دلخواه شاه را طراحی کند.
سلطان صاحبقران اما در عمارت تازه‌اش هم از ساخت اندرونی و حرمسرا غافل نشد. او دستور داد علاوه بر شاه‌نشین، کرسی‌خانه، حمام و 50-40 دستگاه خانه هر کدام شامل 4 اتاق و یک ایوان برای همسرانش بسازند. هرچند بعدها مظفرالدین‌شاه و احمدشاه قسمتی از حرمسرای این کاخ را تخریب کردند.
کاخ صاحبقرانیه علاوه بر معماری آن، از جهات دیگر نیز حائز اهمیت است. در همین کاخ بود که یکی از مهم‌ترین رویدادهای تاریخ معاصر ایران کلید خورد. مظفرالدین‌شاه در محوطه کاخ صاحب‌قرانیه بود که فرمان مشروطیت را امضا کرد.
تصویری تاریخی که در محوطه باغ نیاوران و کاخ صاحبقرانیه ثبت شده است، مظفرالدین شاه را مشغول صدور فرمان مشروطه در کنار اعلم‌الدوله ثقفی، پزشک ویژه‌اش، نشان می‌دهد. اعلم‌الدوله در این تصویر مشغول کتابت این فرمان است تا به امضای شاه قاجار برسد.