سه شنبه 5 مهر 1390 - 09:41

مهار کردن قارچ و حمله حشرات در بناهای تاریخی و آثار موزه ای از جمله راهکارهای حفاظت پیشگیرانه جهت جلوگیری از بروز آسیب به این بناها و آثار است که پرداختن به آن از موارد مهم و ضروری در فضاهای مختلف بالاخص بناهای تاریخی و قدیمی است. مهارکردن قارچ پوسیدگی معمول چوب ها معمولاً قارچ چوب است که اغلب به آثار هنری حمله می کند و آنها را از بین می برد.

یک کارشناس با تجربه باید آنها را تحت نظارت قرار دهد چرا که اگر از روی بی تجربگی و بدون مهارت این کار انجام شود خطر دوباره جان گرفتن قارچ ها یا حتی گسترش یافتن و بیشتر شدن آسیب، اثر هنری را تهدید می کند. مهمترین کار از بین بردن خطر حمله پوسیدگی و گندیدگی اثر هنری در اتاق یا همان ساختمانی که از آن نگهداری می شود است و همچنین آغشته کردن آن مکان به یک قارچ کش بعد از آغشته سازی آن اثر باید در محلی قرار گیرد که در خطر باشد.

اگر امکان آغشته سازی وجود نداشته باشد مثلاً کار با یک لایه نازک تزئینی پوشیده شده باشد،‌اتاق یا محلی که آن صفحه در آنجا نگهداشته می شود باید تمیز باشد تا قارچ نتواند به اثر هنری محافظت شده حمله کند. مهم این است که دلایل زیاد شدن رطوبت شناسایی شده و از میان برداشته شوند. تنها در این صورت است که می تواند عملیات آغشته سازی اتفاق بیفتد. چرا که رشته های رشد کننده قارچی و بدنه های میوه ای شکل حذف می شوند و اجزای چوبی که به آنها حمله شده برداشته می شوند.

گچ و آجرکاری ها یا سنگ کاری ها و محل اتصالاتشان باید چک شود و تکه های خرد شده که روی آنها پوسیدگی های چوبی رشد کرده با این وجود آنها باید از بین بروند. حتی ممکن است لازم شود که گچ را از بین ببریم و محل اتصالات آجرکاری ها و سنگ کاری ها را پاک کنیم. آجرکاری ها و سنگ کاری هایی که در جاهایی قرار گرفتند که چوب ها مورد حمله قرار گرفتند باید تعویض شوند و باید حتماً به قارچ کش هایی که رسماً تایید شده آغشته شوند.

تنها داغ کردن بنا و محل اتصالات معمولا کافی نیست چرا که تنها سطح بیرونی دیوار گرم می شود و گرما به عمق آن به اندازه کافی نفوذ نمی کند. تکیه گاه های چوبی می تواند تنها مورد حمله کپک قرار گیرند کپک چوب را از بین نمی برد ولی می تواند روی لایه های نقاشی تاثیر بگذارد.

مهار کردن حشرات سوسک های قرمز- قهوه ای (mm 8-5/2) طول دارند و لارو آنها تا mm 6/0 و تونل های پودری آن بسیار به سوسک های خانگی شباهت دارند. نسلهای مختلف آنها آنقدر چوب را می جوند تا پودر شود و از بین برود و تنها یک لایه بیرونی نازک آن باقی بماند. تونل ها شامل تپه های پودری و توده های پودری می شوند. مهار کردن هجوم حشرات مهار کردن حمله حشرات شامل کشتن حشرات، لاروها و تخم حشرات مخصوص چوب های خشک موجود در تکیه گاه های چوبی و قابهای چوبی است و بخصوص لاروها. خیلی از ورقه های چوبی نشانه های خطر را نشان می دهند که اشاره می کند به هجوم حشرات. یکی از بزرگترین مشکلات درگیری با مهار کردن حفاری حشرات در آثار هنری، شناسایی این مسئله است که آیا خطر و آسیب مشهود درحقیقت به یک حمله زنده اشاره می کند یا اینکه لاروها مرده اند.

پس با توجه به این مطلب توده ها و کپه های پودری در زیر یک اثر هنری همیشه یک نشانه قطعی نیست. حتی یک ضربه کوچک کافی است که پودرها از سوراخ هایی که از یک حمله مرده در گذشته مانده اند پایین بیفتند. وقتی که لاروها به چوب حمله می کند حفاری شان صدایی ایجاد می کند که گاهی اوقات می توان با گوش غیرمسلح آن را شنید. در سال 1950 یک «کاشف کرم چوب» با یک میکروفون با حساسیت بالا این صداها را تقویت کرد. این طرح به نظر نمی رسد آزمایش موفقیت آمیزی بوده باشد، چرا که امروزه مورد استفاده قرار نمی گیرد.

ادعاهایی در کتاب ها و نوشته هایی در این زمینه شده که دالان های پودری و وسعت آسیب دیدگی مربوط به چوب می تواند به تصویر درآید. با استفاده از X-ray. به هرحال این تنها نمونه های ویژه ی امکان پذیر است.

به عنوان مثال: • اگر قطر دالان های شنی یا پودری به اندازه کافی زیاد باشد. • اگر حفره های کوچک گرد و غبار در دالان های پودری وجود داشته باشد. • اگر ساختمان لایه های نقاشی شامل هیچ رنگدانه یا ماده رنگی نباشد که مقدار زیادی از X-ray را جذب کند. وسعت آسیب ناشی از حشرات به یک تکیه گاه یا قاب چوبی تنها به کمک توموگرامی کامپیوتری (یک جور عکسبرداری) امکان پذیر است. از میانه قرن 19 امکان این وجود داشت که با حملات حشرات با این روال مقابله کرد: • نفوذ، پوشش، تزریق • گندزدایی به وسیله دود و بخار • تحت سرما و گرما قرار دادن • تحت فشار پایین قرار دادن (وکیوم) • تحت X-ray یا اشعه گاما قرار دادن • نفوذ، پوشش، تزریق دانستن روش هایی که در گذشته برای کشتن حشرات استفاده می شد برای هر مرمتگری لازم است، اگر آنها بخواهند تا اثر هنری را به درستی آسیب زدایی کنند و همچنین همه احتیاط های لازم را برای این عمل انجام دهند.

یکی از قدیمی ترین نمونه هایی که استفاده می شد برای کنترل کردن و مهارکردن حفاری های حشرات در چوب که در نوشته های پیدا شده «نمک حل شده در آب» است. یک معمار رمی و مهندس Vitruvius استفاده از نمک آشپزخانه را برای حفاظت چوب در کتاب خود (Dearchitectura) مورد توجه قرار داد. نمک بلور شده در رشته ها و لیف های چوب به نظر می رسید که از حمله مقدار بیشتری از کرمهای چوب جلوگیری کند.

بی نتیجه بودن این روش و مشکلات مربوط به استفاده از آن به عنوان محافظ (مانند استفاده از آب و شوره زدن نمک) حدود سال 1900 شناخته شده بود و بعد از آن تاریخ دیگر استفاده نشد. تصعید، یک محلول بسیار سمی محلول دی کلرید جیوه در آب برای قرن ها استفاده می شد تا سال 1950. این محلول قابلیت قارچ کشی خوبی دارد و کمترین عوارض حشره کش ها را داراست ولی استفاده از آن سخت بود به دلیل مسمومیت زایی در حین آغشته کردن چوب و همچنین محتوای بالای آب و الکل آن. لئوناردو داوینچی ارسنیک را در نوشته هایش در سال 1492 مورد توجه قرار داد.

امروزه انواع زیادی از ترکیبات ارسنیک هنوز مورد استفاده قرار می گیرد. امروزه استفاده از ارسنیک در محوطه های مسکونی ممنوع است. از قرن 18 برای کنترل حمله حشرات از انواع مختلف پوشش های رنگی سمی (مسموم کننده) ساخته شده از مس یا زمرد سبز، سبز (جوهر نمک و ارسنیک)، رنگرزی گیاهی (سیر، برگ های تنباکو، پوست فندق و بادام) یا تولیدات حیوانی (روغن پای گاو) استفاده شد ولی موفقیت چندانی حاصل نشد.

روغن های رقیق از جمله روغن اسطوخودوس، روغن رازک یا آبجو، روغن سرو کوهی،‌روغن توس و روغن گزنه، از همه اینها استفاده شد اما فقط تا یک مدت کوتاه نتیجه داد. نفت خام به عنوان محافظ چوب مورد توجه قرار گرفت در نوشته ها و کتاب های مربوط به نگهداری و محافظت در سال 1802. از آن زمان برای از بین بردن آفات چوب که انواع بسیار زیادی دارند از اضافه کردن مسموم کننده ها استفاده می کردند. به هرحال استفاده از این روش برای کار مرمت گاهی مشکل ساز است به عنوان مثال باعث از بین رفتن رنگ لایه های نقاشی و همچنین پشت ورقه یا صفحه موردنظر می-شود. تری کلرواتان، تتراکلرواتان، هگزا کلرواتان، DDT و indane (پودر سفید کریستالی برای دفع آفات) را در طول استفاده از مسموم کننده به آن اضافه می شوند.

تکنیک دیگر که اصولاً استفاده می شد ترکیب نفت خام با روغن nonsiccative از جمله روغن چغندر و روغن rape (روغن calza) برای اشباع و آبستن سازی بود. این روش کارهای هنری روغنی را فاسد می کند و باعث ایجاد بوی زیادی می شوند. تتراکلرید کربن به عنوان رقیق کننده و کم کننده کیفیت چربی اشباع سازی روغنی استفاده می شد. از سال 1900 Carbolineum برای دفع آفات چوب استفاده می شدند. Carbolineum به آرامی به دور چوب و لایه های نقاشی می پیچد تا به قسمت جلویی نقاشی برسد.

این ماده رنگ لایه های نقاشی را قهوه ای می کند و باعث می شود که محل اتصالات منبسط و از هم باز شوند. روغن قیر بی رنگ که تا سال 1920 به عنوان محافظ چوب مورد استفاده قرار می گرفت رنگ لایه های نقاشی را به اندازه Carbolineum از بین نمی برد ولی همچنین لکه های چربی و حل شده را بر روی آن شی باقی می گذارند در تلاش برای جلوگیری از رنگ رفتگی اثر هنری به وسیله ترکیبات روغنی حشره کش ها بعد از چند دهه گذشته مرمتگرها تجربیاتشان را به وسیله آمادگی برای کنترل و مهار کردن آفات تجاری بالا بردند. تلاش ها باعث ایجاد روش مخلوط کردن مسموم کننده ها با حلال ها شد که هر دوی آنها رنگ هستند و هیچ تفاله ی روغنی به جا نمی گذارند.

نوشته ها و کتاب ها شامل تعداد زیادی قاعده و فرمول گوناگون هستند برای مثال white spirit، بنزین، Toluene، اگزیلن و هگزاکلرسی کلوهگزان که همه اینها به عنوان یک مسموم کننده بخار شدنی معرفی شده اند به علاوه DDT‌ و اسید بنزوئیک نفتل 2، rotenone و سی- دی کلروبنزن و کلروفنل¬های گوناگون، پیشنهادات دیگری به دنبال اینها برای آماده سازی محلول محافظ: • cm3 1000 اگزیلن (1 لیتر) + cm3 250 پی –دی کلروبنزن • Cm3 1000 اگزیلن + gr 100 (DDT) • Cm3 1000 spirit white + cm3 1000 پی- دی کلروبنزن • Cm3 100 white sprint + gr 100 DDT • اگزیلن + پتاکلروفنل برتری ایجاد می شود در این قسمت بین حشره کش های مایعی که شامل اجزاء‌ و عناصر فعال هستند و کنش گر (اکثر حلال ها) و حشره کش های مایعی که شامل اجزای حل شده به هم نپیوسته هستند تنها گروه آخری که برای مهار کردن آفات استفاده شد، وقتی حشره ها می خورند یا نفس می کشند یا لمس اش می کنند تاثیرات سمی ایجاد می کند. حشره کش های بخارشدنی (فرار) مانند گازهایی که در مهار کردن حشرات استفاده میشوند به عنوان بخار درون یک تکه چوب پخش می شوند.

به عنوان مثال شامل toluene (هیدروکربنی که به عنوان حلال استفاده می شود)‌ اگزیلن و استون، lindane، permethrin و پنتاکلروفنل که برای به دست آوردن نتایج درازمدت استفاده شدند. در هر صورت تاثیرات این حشره کش ها بعد از 10 تا 20 سال از بین رفت. حشره کش ها می توانند در تکیه گاه ها به حالت مایع استفاده شوند با اشباع سازی یا بهتر از همه تزریق کردن. حشره کش ها در عمیق ترین حالت ممکن به درون سوراخ های صفحه نقاشی تزریق می شوند به وسیله سرنگ پزشکی. این حرکت زمانی برای هر قسمت کامل صورت می گیرد که حشره کش ها از حفره های نزدیک بیرون بریزند و مقدار آن نیز بستگی به میزان و وسعت حمله دارد. معمولا gvideline های مورد قبول cm3/am2 300 یا از cm3 100-10 حشره کش برای cm3 0100 هستند.

ضخامت یا قطر سوزن باید کوچکتر از ضخامت حفره ها باشد. وقتی که روی یک صفحه نقاشی بزرگ کار می کنید این کار روزهای زیادی طول می کشد قسمت هایی که به تازگی این عمل رویشان انجام شده باید نشان داده شوند با وارد کردن نوک سوزن به عمق حفره هایی که تزریق رویشان انجام شده و جایی که از آن بیرون ریختند همه ی صفحه چوبی از این طریق آغشته سازی می شود: حفره به حفره. اخیراً پیشنهاد شده که حفره ها با موم بتونه مهر و موم شوند برای مثال انتظار می رود که این باعث قطع شدن هوا برای لاروها شود و یا از بین رفتن سوسک ها از میان حفره¬ها جلوگیری کند. حتی اگر این اتفاق رخ ندهد، بتونه کردن اثر هنری تاثیرات مسموم کننده ها را زیادتر می کند و از تبخیر شدن سریع آنها جلوگیری می کند و اجازه می دهد که آغشته سازی با موفقیت و تحت کنترل و مراقبت صورت گیرد.

همه این کشنده ها برای سلامتی خطرناک هستند. میزان مناسب استفاده از ماده محافظ باید در هنگام استفاده از آن مواد به دست بیاید. آغشته سازی باید همیشه در زیر یک دستگاه استخراج صورت بگیرد و به همراه ماسکهای تنفسی، دستکش های پلاستیکی و روپوش های مخصوص. بعد از آغشته سازی صفحه چوبی نقاشی ذخیره می شود برای یک مدت طولانی در یک اتاق انبار با تهویه مناسب تا کارهای بعدی روی آن انجام شود.

تنها محصولاتی که دارای استاندارد DIN هستند را می توان برای محافظت چوب و مهار آفات استفاده کرد. آن محصول باید یک مدرک معتبر داشته باشد که گویای این باشد که مراحل قانونی را طی کرده است. دستورالعمل تولید کننده همواره باید رعایت شود. برگه مشخصات اجزاء و عناصر هر نمونه ای که قرار است مورد استفاده قرار گیرد باید تهیه شود. علاوه بر نابودی هجوم حشرات همچنین امکان انجام آغشته سازی پیشگیرانه نیز وجود دارد. بستگی به تصمیم شما دارد که آیا از دستورالعمل نوشته شده روی پنل آن استفاده کنید یا اینکه نه. وقتی که این کار را انجام می دهید باید مورد توجه قرار گیرد که حتی محافظ های بی رنگ چوب نیز می تواند ظاهر صفحه نقاشی چوبی را تغییر دهد.

• گندزدایی به وسیله دود و بخار گندزدایی به وسیله دود بخار به عنوان یک روش برای مهار کردن قارچ ها و حشراتی که چوب را در معرض نابودی قرار می دهند تعیین شده است با استفاده از کشنده های گازی و یا گازهای خنثی. اگر ما چوب را با دود اشباع کنیم در این تعریف چوب از زمان های قدیم دود اندود شده است. تلاش های ناموفق در دوره های بعدی برای مهار کردن حشرات موجود در گالری¬های هنری و کتابخانه¬ها به وسیله ی گوگرد سوخته گیاهان پرادویه تند و تیز و رزین ها یا ارسنیک انجام شد. این نحوه دود اندود کردن اولین بار در اواخر قرن 19 انجام شد. با توجه به پیشرفت تکنولوژی میزان وسیع و متنوعی از گازها مورد استفاده قرار گرفت در ابتدا کربن دی سولفید، هیدروژن cyanide (یه جور سم کشنده) (hydrocyanide acid)، متیل برومید، اکسید اتیلن، سولفوریل فلورید، acrylonitrile، کلروپیکرین و هیدروژن فسفید. در سالهای بین 1910 و 1920 متوجه خطری شدند که بر طبق آن رنگدانه های سرب ممکن است به وسیله کربن دی سولفید و متیل برومید سیاه شوند.

در گازهایی که گردآوری شده اند با غلظت بالا هیدروژن سولفید و کربن دی سولفید باعث تغییر در پایه های رنگدانه سرب می شوند. در لایه های نازک و نقاشی های روغنی محافظت نشده. و مخصوصا این واضح است که سرب سفید در رنگ های شفاف (flesh tones) مورد استفاده قرار می گرفته است. امروزه روش دود اندود کردن باید ضمانت شده باشد از طرف یک موسسه بخصوص و مورد نظارت کارشناسان. اگر سطح مورد حمله قرار گرفته زیاد بود این کار می تواند در محل انجام شود. به طور مثال با مهر و موم کردن کلیسایی که گنجینه های هنری در آن قرار گرفته و دود اندود کردن همه ساختمان در یک وکیوم و یا اتاق مخصوص. امتیاز دود اندود کردن در وکیوم این است که نیاز به مقدار کمتری گاز دارد و نتیجه به دست آمده نیز بسیار سریعتر است.

آغشته سازی های ممکن شامل zyklon، Etoxiat، Etox و یا Haltox‌ می شوند. آثار هنری که مورد حمله کپک های قارچی قرار گرفته اند می تواند با Etox و Etoxiat آغشته سازی شوند بعد از آن قارچ ها باعث ایجاد آسیبهای بیشتری نمی شوند. در فشارهای نرمال گازهای سمی به طور مساوی به عمق چوب در همه سه بعد آن نفوذ می کنند و به لاروهایی که در آن زندگی می کنند می رسند. آنها تنها بعد از دود اندود شدن به آرامی پراکنده و پخش می شوند. بنابراین تاثیرگذاری آن بسیار بیشتر و طولانی تر از روند طبیعی آن است. گازهای مسموم کننده نمی توانند برای اهداف محافظتی استفاده شوند چرا که آنها تاثیرات سریع تر و قوی تری دارند ولی تصویر یا نقاشی در مدت کوتاهی بعد از آن ممکن است مورد حمله قرار گیرد. جدا از دود اندود کردن، مرمتگرها همچنین از گازها و دودهای حلال برای مهار کردن آفات و لاروهای آنها استفاده می کنند.

این عمل در یک چادر مخصوص دود اندود کردن انجام می شود: نقاشی در قسمت پایین یک صفحه مهر و موم شده خالی از هوا با یک کاسه از حلال قرار می گیرد. برطبق Sutter مهار کردن قابل اطمینان آندیوم (سوسک خانگی) لارو براساس سوتر مهار کردن لارو سوسک های خانگی در قسمتهای نصب شده چوب تنها به وسیله گازهای حلال مطمئن مانند کلروفرم (پرکلرواتیلن) امکان پذیر است.

از روشهای دود اندود کردن نسبتاً جدید که امنیت زیادی برای مرمتگر و صفحه نقاشی شده دارد این طور است حشرات موجود در صفحه مورد هجوم قرار گرفته به وسیله گاز خنثی مانند نیتروژن کنترل شوند و این کار در یک چادر پلاستیکی انجام می گیرد. برای موفقیت این کار لازم است که میزان و حجم اکسیژن درون چادر کمتر از 1٪ باشد. سه روش در نوشته ها تعریف شده اند:

1) هم اکسیژن از زیر چادر توسط نیتروژن جا به جا می شود و این مرحله برای مدت طولانی زمان با اضافه شدن مقدار نیتروژن بیشتر پیوسته ادامه دارد 2) اکسیژن خارج می شود تا اینکه کمتر از 1٪ گاز درون چادر پلاستیکی و سپس همیشه بهار (Age less) یک جذب کننده اکسیژن اضافه می شود و چادر مهر و موم می شود تا هوایی وارد آن نشود. همیشه بهار (age less)‌ اکسیژن را به بیرون می رساند و دیگر احتیاجی به اضافه کردن مقدار بیشتری نیتروژن بعد از مهر و موم کردن چادر نیست. 3) در طول کار کردن روی نقاشی های کوچکتر (کمتر از ft3 40، dm3 100) مقدار جذب کننده اکسیژن حساب شده در یک کیسه پلاستیکی مهر و موم شده خالی از هوا برای مهار کردن آفات به طور موثر کافی است.

• مهار کردن از طریق گرم کردن دمای حدود oc 55 لاروهای حشرات چوب های خشک را می کشد مراحل و طول دوره گرم کردن نقش مهمی را در انجام این عملیات دارد. حدود سال 1920 در مورد هوای گرم به عنوان کشنده آفات در کارهای محافظتی بحثهای زیادی بود. این عملیات اولین بار گواهی رسمی اش را در سال 1951 گرفت و در اواسط دهه 50 به مقاصد خوبی رسید. یک ماشین هوای گرم برای وارد کردن هوای گرم به اتاقی که چوب مورد هجوم قرار گرفته در آن بود استفاده می شد و دمای آن اتاق به حدود oc 120-100 می رسید. صفحه چوبی تا دمای مینی موم fo 130 (oc55) گرم می شد برای حداقل 60 دقیقه و حشرات و لاروهای آنها کشته می شدند. عملیات هوای گرم در سالهای اخیر با فرکانس بالاتری استفاده شد با توجه به توانایی تحمل آن محیط.

روش هوای گرم برای مدت طولانی برای محافظت نقاشی ها و کشتن حشرات به عنوان یک روش مناسب جواب نداد چرا که نسبت رطوبت هوا را کاهش می داد که بر روی رطوبت چوب ها تاثیر می گذاشت و اثر هنری را منقبض می کرد. انقباض باعث ایجاد فشار در چوب و تکیه گاه ها و ورقه ورقه شدن لایه های نقاشی شده. به خاطر این اتفاقات این روش را گسترش دادند به روشی که به عنوان روند کنترل گرمایی شناخته شده است که در آن همه پارامترها زیر نظر گرفته می شوند و نتیجتاً تنظیم می شوند. این تکنولوژی براساس Keyl werth پایه گذاری شده که همبستگی بین فشاری و رطوبت نسبی را به خوبی رطوبت نسبی و رطوبت چوب تنظیم می کند. (نشان داده شده در صفحه 20، پایین) در نابودی حشرات به روش گرمایی اثر هنری به آرامی به وسیله هوای مرطوب شده و گرم در یک اتاقک بسته شده با دمای حدود of 130 (oc55)( گرم می شود و سپس یک ساعت بعد به سرمای دمای محیط رسانده می شود.

یک ریزپردازنده (میکرو پروسسور) رطوبت نسبی بخشی را تنظیم می کند برای اطمینان از اینکه هیچ تغییری در رطوبت چوب آن پنل رخ نداده ندهد. مخصوصاً اینکه تغییر رطوبتی بین اثر هنری و هوای گرم احاطه شده در اطراف شیء اتفاق نیفتد. این عمل این اطمینان را می دهد که تکیه گاه های چوبی در مقابل این روش واکنش شان باعث جدا شدن لایه های نقاشی نمی شود.

• تحت فشار پایین استفاده از فشار پایین برای مهار کردن آفات در آثار هنری همچنین مورد بحث است. گرچه لاروها دستگاه تنفسی chitini (شاخی شکل) دارند که تحت تاثیر فشار پایین فعال می¬شود. کارشناسان در این زمینه ارزیابی کردند که لازم است که یک وکیوم قوی برای حدود یک هفته برای از بین رفتن لاروها انجام شود،‌ اما این غیرممکن است چرا که هوا در چوب های متخلل و پرمنفذ گیر افتاده است.

• تحت X-ray یا اشعه گاما اشعه X و اشعه گاما امواج کوتاه اشعه هستند که زندگی سلول ها را نابود می کنند اگر به میزان درست استفاده شوند. از این رو تلاش هایی برای ایجاد روشی برای کنترل لاروهای حشرات و حملات چوب به وسیله اشعه X و اشعه گاما انجام شده است. گرچه دیده شده که لاروها در مقابل این اشعات مقاوم هستند.

گردآورنده: فاطمه محسنی