دوشنبه 27 فروردين 1397 - 12:57

در دهه پایانی هزاره دوم "سرعت" و صرفه جویی در "زمان" و "انرژی" از ویژگی ها و اهداف اصلی کشور ها محسوب می شود. این رسالت را دانش "ارتباطات" با استفاده از روش های پیشرفته ارتباطی و اطلاع رسانی می تواند پاسخگوی نیازها وکنجکاوی انسان امروزی باشد.

"انقلاب ارتباطات" با توسعه تکنولوژی های ارتباطی و نرم افزار های الکترونیکی در زمینه های مختلف کامپیوتر ، مخابرات ، صوت و تصویر ، لحظه به لحظه حیات اجتماعی بشر را دچار دگرگونی ساخته است. تکنولوژی های جدید ارتباطی با ارائه گستره وسیعی از اطلاعات و ارتباطات به مردم ، ماهیت محیط زیست بشر را دگرگون می سازند. "سیستم دیجیتال" با رقمی کردن ارتباطات با سرعت نور ، هر اطلاعی را از یک نقطه به نقطه دیگر منتقل می کند و از طریق فیبر نوری و ماهواره ها ، دیگر مسئله "زمان" و "فاصله" مطرح نیست.

پیشرفت های چند دهه گذشته بسیاری از محققان ، نحله های فکری و حوزه های معرفتی را بر آن داشته است تا از شکل گیری "عصری جدید" سخن به میان آوردند. تعابیری چون" عصر اطلاعات " ، " جامعه مجازی" ، "دهکده جهانی" و  "موج سوم " همگی گواهی به تلاش برای تصدیق و نامگذاری چنین تحولاتی است. ولی مسئله عصر جدید برخلاف دوره های قبلی ، فقط تکنولوژی و اقتصاد نیست ، بلکه در برگیرنده اخلاقیات ، فرهنگ و اندیشه و به همین میزان نهادها و ساختار فرهنگی ، اجتماعی و سیاسی آن نیز هست و در یک کلام عصر جدید مستلزم دگرگونی واقعی در امور انسانی ، اجتماعی و فرهنگی است. ما تغییر در تاریخ را احساس می کنیم و در نتیجه در آستانه هزاره سوم در آغاز فرایند ایجاد تمدنی نوین قرار گرفته ایم. گذر از این دوران بدون داشتن اطلاعات و ارتباطات مسیر نیست. بنابراین با توجه به رابطه بسیار نزدیک بین پیشرفت و توسعه و ارتباطات دستیابی به یک جامعه پیشرفته و توسعه یافته ، با داشتن اطلاعات قوی و هوشمند یک رویا نخواهد بود. اما پیچیدگی زندگی امروزه و پیچیدگی تکنولوژی های جدید این امر را مشکل می سازد. حل این مشکل ، نیازمند برنامه ریزی اصولی ، بهینه و اجرای طرح های توسعه اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی با بهره گیری درست و منطقی از امکانات قابل دسترسی ، از جمله این اقدامات است.

مطالعات در مورد چگونگی رشد کشورهای توسعه یافته ، حاکی ازآن است که بخش مهمی از رشد اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی آنها در برنامه های طولانی مدت از طریق تغییر تکنولوژی ها و روش ها حاصل شده است. در این میان کشورهای جهان سوم که با تأخیر زیاد ، حرکت خود را آغاز کرده اند ، به علت عدم برنامه ریزی و نداشتن اصول مدون برای دستیابی به یک روش و سیاستگذاری در زمینه علوم وتکنولوژی ، همواره وام دار کشورهای پیشرفته و توسعه یافته اند. در جهان امروز تبادل وگردش اطلاعات و بکار گیری آن در توسعه کشورها ، صورت آزاد و فراگیر صورت می گیرد و استفاده بهینه و صحیح از تکنولوژی های پیشرفته راه را برای ساختن یک جامعه اطلاعاتی هموار می سازد. شاهد این مدعا ، گسترش "شبکه اطلاع رسانی جهانی" است که با یکدیگر در ارتباط سریع هستند و دائماً جریان عظیم و همواره در حال افزایش داده ها واطلاعات را ، درآغاز فرایند اطلاعاتی شدن جهان دنبال می کنند.

 به کارگیری تکنولوژی اطلاعاتی همراه با رایانه ای کردن مراحل کار و روش های مدیریت ، تحولات عمده ای در سازماندهی و ساختار اجرایی امور به وجود می آورد. حرکت به سمت نظام های شبکه ای و تبدیل تمرکز به تمرکز زدایی و بالطبع جهانی سازی از اهم این تغییرات است. عدم توجه به این تحولات ، نه تنها امکانات کشورهای توسعه نیافته را بدون کارکرد می سازد ، بلکه در عرصه رقابت بین المللی همیشه آنها را به صورت تماشاگرانی منفعل باقی می گذارد اولین گام برای خروج از این چرخه ، آگاهی ، بررسی و پیگیری تحولات علمی ، فنی و تخصصی در این زمینه هاست تنها در سایه پیگیری این تحولات است که می توان به ترسیم خط مشی کلی وکلان در برخورد با نظریه "جهانی شدن فرهنگ" و پدیده "انقلاب ارتباطات" پرداخت و از تکنولوژی های جدید رسانه ای با هدف توسعه کشور و با توجه به ارزش های مذهبی و ملی ، حداکثر بهره برداری را داشته باشیم. در پی تحولات تکنولوژیک و صف آرایی گسترده جنبه های ارتباطی ، رسانه ای در سال های اخیر ، ظهور روش های نو در عرصه فهرست برداری ، مستند سازی ، اطلاع رسانی و معرفی و آموزش موضوعات فرهنگی و تاریخی شاهد هستیم. در حقیقت این شرایط ، بیانگر تحقق در زمینه گسترده "عبور از یک نظام اطلاعاتی به نظام دیگر" خواهد بود . موضوعاتی مانند:

*پایگاه اطلاعاتی چند لایه ای اشیاء و موضوعات فرهنگی-تاریخی  HYPERMEDIA DATABASE

*پایگاه های اطلاعاتی چند رسانه ای اشیاء فرهنگی وتاریخی  MULTIMEDIA  DATABASE 

*مدیریت برنامه ریزی و اجرایی الکترونیکی موزه ها و مراکز فرهنگی ELECTRONIC MUSEUM MANAGEMENT

*موزه های مجازی VIRTUAL MUSEUM

اینترنت "وب سایت" و بزرگراه های اطلاعاتی  SUPERHIGHWAY & INTERNET WEBSITE

نگاهی اجمالی به سرفصل های این تحولات بیانگر وجود بیشترین تغییرات در مباحث و موضوعات مطرح در این حوزه است. در حال حاضر کمتر موزه و یا مرکز فرهنگی– تاریخی است که بر روی شبکه جهانی WORLD WIDE WEB نشانی پایگاه اطلاعاتی  HYPER MEDIAنداشته باشد و یا بانک های اطلاعاتی گسترده خود را به صورت دیسک های فشرده MULTIMEDIA در اختیار مخاطبان و علاقه مندان خود قرار ندهد و یا برای افزایش درآمد و شمار بازدیدکنندگان اقدام به ایجاد "موزه های مجازی" نکرده باشد.

این امکانات ، علی رغم نو بودن آنها ، برای بسیاری کشورها به دلیل وجود روش های اطلاع رسانی گسترده و از بین رفتن فاصله ها به ویژه در زمینه های علمی و تحقیقاتی باعث گسترش و نفوذ بیش از پیش آنها شده است.  هم اکنون به یاری روش های جهانی ارتباطی و با حمایت و پشتیبانی دولت ها ، پایگاه های اطلاع رسانی بسیاری از موزه ها ، کتابخانه ها و مراکز فرهنگی_تاریخی به یکدیگر پیوسته است و یا برقراری این ارتباط و به کارگیری روش های پیشرفته جستجو و دسترسی به آنها به اطلاعات در سراسر دنیا امکان پذیر شده است. در چنین شرایطی نقش مراکز فرهنگی و موزه ها تنها گردآوری ، نگهداری و معرفی اشیاء فرهنگی و تاریخی نیست. در این شرایط با مفهوم دیگری از "معرفی و نمایش" مواجه هستیم. ایجاد بانک ها اطلاعاتی و فراهم سازی شرایط نشر و توزیع الکترونیکی آن نیز از جمله وظایف این مراکز برای "معرفی و نمایش" محسوب می شود. در سال های اخیر بسیاری موزه ها و مراکز فرهنگی تلاش می کنند ، اطلاعات مربوط به موضوعات فرهنگی و تاریخی را وارد رایانه ها کنند. رایانه ای کردن به معنی تولید بانک های اطلاعاتی چند رسانه ای است. این اقدامات ، امکان دسترسی آسان و سریع به اطلاعات میراث فرهنگی را برای علاقمندان حتی از داخل منزل ، مراکز آموزشی ، مدارس ، دانشگاه ها وکتابخانه ها با کمترین هزینه و حتی رایگان به راحتی فراهم می سازد.

فهرست برداری و مستند سازی اموال منقول و غیر منقول فرهنگی و تاریخی برای ایجاد یک سیستم دائمی و مطمئن ، شناسایی و نگهداری اموال فرهنگی تاریخی ، امری ضروری و اجتناب ناپذیر است. فرایند ایجاد "بانک های اطلاعاتی" و "رایانه ای کردن" پس از فهرست برداری و مستند سازی موضوعات فرهنگی و تاریخی انجام پذیر است. از نقطه نظر باستان شناسی ، اشیاء مستند نشده ، تفاوتی با اشیاء گمشده ندارند. اهمیت و ارزش علمی یک موضوع تاریخی و فرهنگی _اعم از منقول و غیر منقول_ نه در خود آن موضوع ، بلکه در اطلاعات و مستندات مربوط به آن نهفته است. به تعبیری دیگر ، میراث فرهنگی ، تاریخی و طبیعی بدون وجود اطلاعات و مستندات مربوط به آنها ، عملاً فاقد اعتبار و استناد هستند.

اشیاء و آثار متعلق به دوران ها و فرهنگ های مختلف در دهه ها موزه و مرکز نگهداری در سطح کشور پراکنده اند. امکان دسترسی به اطلاعات مربوط به این آثار به شکل اصولی و منطقی برای دست اندرکاران امور موزه ها ، کارشناسان ، محققان و عموم علاقمندان باید فراهم باشد. از سوی دیگر اشیاء موزه ای و بسیاری جلوه های میراث فرهنگی ما در طی سالیان گذشته به خارج از مرزهای این سرزمین منتقل شده است ، در صورتی که این اشیاء به درستی فهرست بندی ، طبقه بندی و مستندسازی شده باشند ، می توان به طرح اصولی برنامه هایی به منظور شناسایی ، معرفی و تجدید مالکیت بر هویت فرهنگی آنها اقدام کرد.

طراحی روش های گردآوری ذخیره سازی و بهره برداری اطلاعات و مدارک مربوط به این موضوعات کاری گسترده و گیج کننده است و تحقق آن ، تنها با ایجاد یک نظام "تخصصی اطلاعات فرهنگی و تاریخی" با استفاده از امکانات پیشرفته نرم افزاری و سخت افزاری رایانه عملی خواهد بود. پیشرفت های مداوم وگسترده در فن آوری رایانه امکانات وسیعی برای تولید ، ذخیره سازی ، بازیابی و مبادله اطلاعات مربوط به مجموعه های فرهنگی و تاریخی را فراهم کرده است. استفاده از این تکنولوژی ها به موزه داران ، دانشمندان و محققان این امکان را می دهد که با یکدیگر همکاری نزدیک تری داشته باشند. گذشته از مزیت های مدیریتی و اطلاع رسانی ، در دسترس بودن بانک های اطلاعاتی و مدارک تصویری آثار فرهنگی-تاریخی می تواند ، میزان نیاز به دستیابی خود شیء را کاهش دهد و همین امر به نوبه خود ، برای انتخاب بستر مناسب حفاظتی تأثیر می گذارد.

به منظور بهینه سازی اقدامات پراکنده انجام شده در سطح کشور و اتخاذ یک راهکار اجرایی ، ضرورت تبیین "روش ملی فهرست برداری ، مستند سازی و اطلاع رسانی میراث فرهنگی کشور" اقدامات زیر ضروری به نظر می آید:

- تهیه فهرست اموال منقول و غیر منقول فرهنگی– تاریخی

- گردآوری و مستند سازی اطلاعات بنیادی در مورد مشخصات و موقعیت اشیاء و ابنیه فرهنگی و تاریخی که از نظر باستان شناسی ، زمین شناسی ، تاریخ هنر ، زیست محیطی و مردم شناسی دارای اهمیت و اعتبار هستند.

- ایجاد "بانک اطلاعات" ، "نظام اطلاع رسانی"  و "سیستم اطلاعات مدیریت" متمرکز اموال فرهنگی کشور

- ایجاد یک سیستم دائمی مطمئن برای تشخیص هویت اشیاء و ابنیه فرهنگی و تاریخی

- بهینه سازی روش ها و اقدامات جاری و زمینه سازی ایجاد روش ملی فهرست برداری و مستند سازی میراث فرهنگی کشور

- فراهم سازی زمینه لازم برای دستیابی پژوهشگران و علاقمندان داخلی و خارجی به اطلاعات مستند از طریق ایجاد پایگاه های اطلاع رسانی موزه ای وINTERNET WEBSIT میراث فرهنگی کشور

- ایجاد بستر اطلاعاتی برای راهنمایی در حفاظت حقوقی ، حفاظت فیزیکی ، حفاظت فرهنگی و اعمال سیاست های ملی میراث فرهنگی کشور

- فراهم کردن اطلاعات لازم برای ارزشیابی جامع ابنیه و اشیاء فرهنگی و تاریخی کشور

- فراهم سازی زمینه گسترش دانش ها و روش های جدید و پیشرفته ، ازجمله ELCTRONIC MANAGMENT در امر شناسایی ، پژوهش ، آموزش و معرفی اشیا و موضوعات تاریخی و فرهنگی

- ایجاد موزه ها و مجموعه های مجازی از میراث فرهنگی کشور و فراهم کردن امکان دسترسی به آنها در هر نقطه از جهان برای گروه ها و دسته های مخاطب خاص

فهرست منابع:

محسن شمس، صنعت تصویر ، بررسی سیر تحولات با نگاهی به آینده/ مردیت هر سایکن ، روش های تهیه فهرست اموال غیر منقول ترجمه کلود کرباسی/ بانر، جی.ن.ر، مستند سازی اشیاءباستانی ، ترجمه مهرداد وحدتی/ سورانا کمال ، طبقه بندی مستند سازی اشیاء هنری ، ترجمه مهرداد وحدتی/ ورنر جانسون و جو آن سی مورگان ، نگهداری مجموعه های موزه ای در انبار ، ترجمه مهرداد وحدتی/ هیروشی دای فوکو اموال فرهنگی چیست ،ترجمه مهرداد وحدتی

گرد آوری: عفت نریمانی راد