چهارشنبه 25 بهمن 1396 - 17:40

عنوان اثر: قصر دوشان تپه

هنرمند: مهدی مصورالملک

تکنیک اثر: رنگ و روغن روی بوم

تاریخ خلق اثر: 1324 هجری قمری (1285 ه.ش)

ابعاد: 64*81 سانتی متر

محل نگهداری: کاخ صاحبقرانیه

تابلو نقاشی با عنوان "قصر دوشان تپه" اثر میرزا مهدی خان مصورالملک یکی از آثار نمایشی کاخ صاحبقرانیه است که آذین بخش دیوارهای راهرو ضلع غربی این کاخ می باشد.

در این نقاشی وضعیت "قصر فیروزه" در سال 1285 هجری خورشیدی به تصویر کشیده شده است و در آن ساختمان قصر، فضای سبز پیرامون قصر و دریاچه مقابل عمارت به همراه آبنمای درون آن دیده می شود.

"قصرفیروزه" یا دوشان تپه به دستور ناصرالدین شاه قاجار و توسط مهندس میرزا مهدی خان شقاقی معروف به ممتحن الدوله ساخته شد و امروزه اثری از آن قصر وجود ندارد. این بنا در دوره پهلوی تخریب شده و به جای آن پایگاه هوایی نظامی ساخته شد.

تابلو نقاشی منظره "قصر دوشان تپه" در تاریخ 17 بهمن ماه 1395 با شماره ثبت 555 در فهرست آثار ملی کشور ثبت شد.

-        دوشان تپه

دوشان‌تپه نام قریه‌ای واقع در شرق تهران بود که در گذشته جزو حومه تهران محسوب می‌شد. دوشان‌تپه در زمان ناصرالدین شاه قاجار شکارگاه وی بوده است و عمده شهرت این محل در کتاب های تاریخی، به همین خاطر می‌باشد. همچنین گاهی در این محل مسابقات اسب دوانی برگزار می‌شده است. هم اکنون این مکان در شرقی ترین نقطه شهر تهران واقع شده است.

کلمه دوشان در زبان ترکی به معنای خرگوش می‌باشد و دلیل این که این محل با نام دوشان تپه خوانده شده به دلیل آن است که گویا در این قریه مرتفع، خرگوش وحشیفراوان بوده است. بعدها ناصرالدین شاه این محل را به منظور شکار خرگوش‌ها، قرق می‌کند. دوشان تپه جزو شکارگاه های سلطنتی محسوب می شد و اعتمادالسلطنه در مرآت البلدان چندین بار به شکار پلنگ توسط شاه در این مکان اشاره کرده است.

در سال 1269 ه.ق ناصرالدین شاه حاجب الدوله_ پدر اعتماد السلطنه_ را مأمور ساخت عمارت دوشان تپه کرد و این عمارت روی تپه ای بنا گردید. در سال 1275 ه.ق کار احداث قناتی در دوشان تپه، که صحرایی وسیع و بی آب بود، آغاز و پس از سه سال آماده شد. در سال 1279 ه.ق نیز دریاچه بزرگی در برابر عمارت ایجاد کردند که آب قنات به داخل آن ریخته می شد.

ناصرالدین شاه قاجار در دوشان‌تپه یک باغ وحش بنا کرد. این باغ وحش قبل از آن، در محل باغ لاله زار قرار داشت و به دستور شاه قاجار، حیوانات و تجهیزات باغ وحش موجود در باغ لاله زار به باغ وحش دوشان تپه انتقال داده شد.

دیگر بنای بسیار مشهور موجود در دوشان تپه، کاخ مشهور فرح آباد است که ناصر نجمی در کتاب تهران در گذر زمان، مانند بسیاری دیگر آن را منسوب به مظفرالدین شاه قاجار دانسته است.

به دستور مظفرالدین شاه قاجار ساخت کاخ سلطنتی فرح‌آباد در سال ۱۲۸۱ خورشیدی (۱۳۲۰ ه‍. ق)، در دوشان تپه آغاز شد و در سال ۱۲۸۳ خورشیدی (۱۳۲۲ ه‍. ق) به پایان رسید. این کاخ با الگو گرفتن از طرح کاخ تروکادرو پاریس، به شکل نیم‌دایره و با چند ردیف ایوان‌های روباز دورتادور ساختمان و گنبد فیروزه‌ای بر سقف کاخ ساخته شد.

پس از مظفرالدین شاه، تا دوره سلطنت احمد شاه توجهی به کاخ نشد و در دوره او بود که کاخ به رونق گذشته بازگشت و عمارت اندرونی به آن افزوده شد. در دوره پهلوی نیز، رضا شاه اهمیتی به این کاخ نداد و در دوره محمدرضا پهلوی بود که کاخ بازسازی و دگرگون شد. سپس در پیرامون و دامنه‌های سرسبز آن منطقه خانه‌های ویلایی اشرافی ساخته شد.

بعد از انقلاب اسلامی، این منطقه کاربری نظامی پیدا کرد. 

-        مهدی مصور الملک

میرزا مهدی خان مصور الملک، یا میرزا مهدی خان نقاش، نقاش، چهره پرداز و گراورساز ایرانی در عهد قاجار بود که در اواخر سده سیزدهم و اوایل سده چهاردهم هجری می‌زیست.

میرزا مهدی‌خان نقاش از اواخر دوره ناصری، تمام دوره مظفری و تا اوایل پادشاهی محمدعلیشاه قاجار زندگی و فعالیت می‌کرد. او توسط مظفرالدین شاه قاجار (در نخستین سال پادشاهی‌اش، ۱۲۷۵ شمسی)، ملقب به «مصورالملک» شد.

وى در آبرنگ و سیاه قلم و نقوش رنگ روغنى مهارت داشت و شبیه‏سازى و چهره‏پردازى را خوب مى‏دانست.

او مصور تصاویر روزنامه‏ «شرافت» -که از نخستین روزنامه های مصور دولتی در عهد قاجار محسوب می شد- بود که به سیاه قلم و هاشور ماهرانه ترسیم مى‏کرد.

حسین گل گلاب، سراینده ترانه سرود مشهور" ای ایران"، از ساخته‌های روح اله خالقی، که مردی فاضل و هنرمند و از معلمین خوب وزارت فرهنگ به شمار می‌آمد، پسر میرزا مهدی مصورالملک است.

فهرست منابع:

1-    شرح حال رجال ایران، مهدی بامداد، چاپ اول، جلد پنجم، صفحه: 302.

2-    ناصر نجمی. تهران در گذر زمان. چاپ اول. تهران: انتشارات گوتنبرگ، ۱۳۷۳.

3-  «دانشنامه تاریخ معماری ایران‌شهر». سازمان میراث فرهنگی و گردشگری ایران. بایگانی‌شده از نسخه اصلی در ۲۳ اکتبر ۲۰۱۵. بازبینی‌شده در ۱۹/۵/۲۰۱۱.

پژوهش و تنظیم: مریم حسن مقدم