دوشنبه 12 خرداد 1393 - 11:57

دکتر خلیل خان ثقفی، فرزند حاج میرزا عبدالباقی اعتضاد الاطباء از رجال نامی دوره ناصری و مظفری است که در تاریخ 17شعبان سال1279ه.ق (1239ه.ش) در تهران دیده به جهان گشود و در دامان یک خانواده اصیل تربیت یافت.

وی پس از فراگرفتن مقدمات ادبیات فارسی و عربی به تحصیلات عالی پرداخت. علوم ریاضی و طبیعی و هیات نجوم را در محضر میرزا محمد خان شیرازی (مهندس باشی) و طب قدیم و حکمت الهی را نزد پدرش مرحوم اعتضادالاطباء و آقا محمدرضا - قمشه ای تلمذ نمود. خلیل خان ثقفی در سال 1293ه.ق به مدرسه طب دارالفنون رفته و در امتحانات سال 1297ه.ق به دریافت یک قطعه نشان علمی مفتخر شد و در سال 1304ه.ق طبیب رسمی وزارت خارجه گردید و یک سال بعد (1305ه.ق) به دریافت یک قطعه نشان طلای علمی از مدرسه دارالفنون فارغ التحصیل شد و در مسلک کارمندان دربار ناصری قرار گرفت.

در سال 1306ه.ق تدریس شاخه ای از دروس طب را در مدرسه نظامی ناصری به عهده داشت و به (میرزاخلیل) معروف شد و سال هایی را در کنار دکتر آلبوی برلنی که طب فرنگی را در دارالفنون تدریس می کرد، به شاگردی او پرداخت و دستیارش بود و جزء اولین کسانی بود که در ایران دکتر شناخته شد زیرا این عنوان فقط مخصوص اطبایی بود که طبابت در فرنگستان یاد گرفته بودند. در سال1312ه.ق به منظور تکمیل تحصیلات طبی به اروپا و به دانشکده طب پاریس رفت و تحت تعالیم پرفسور لوئیس به تحصیل پرداخت. در سال 1315ه.ق از دولت فرانسه نشان علمی و شوالیه را دریافت کرد. بعد از پاریس به وین در اتریش رفت و تحت نظر پرفسور فوکس، جراح شهیر اتریشی مشغول تحصیل گردید و در سال 1316ه.ق به تهران مراجعت کرد.

پس از بازگشت از پاریس در دربار مظفرالدین شاه مقامی عالی پیداکرد. در اوایل سلطنت مظفرالدین شاه مامور گیلان و مازندران شد. در بعضی سفرهای شاه به اروپا همراه او بود و در بعضی از سفرها، در اندرون در صاحبقرانیه می ماند و شاه نیز با او در این مدت در مکاتبه بود. دکتر خلیل خان ثقفی در چهارسال پایانی سلطنت مظفرالدین شاه بی نهایت مورد توجه شاه بود، تاجایی که وی لقب (اعلم الدوله) را در نیمه دوم سال 1322ه.ق از سوی مظفرالدین شاه دریافت کرد.

وجود دکتر خلیل خان ثقفی در صدور دستخط و فرمان مشروطیت و به صحه رسانیدن نظامنامه (قانون اساسی)بسیار موثر واقع گردید و به پیشنهاد وی تثبیت کلمه مشروطه به جای مشروعه و یا عدالتخانه مورد موافقت شاه و سایر آزادیخواهان واقع گردید؛ که اگر تبلیغات رسمی و تلاش اعلم الدوله در زمینه سازی و ترغیب و تشویق او در بین نبود شاید انجام کار به این آسانی صورت نمی گرفت. در روزهای واپسین زندگی مظفرالدین شاه به همراه اتفاقات مجلس مشروطه، اعلم الدوله درکنار شاه بود و همچنان وفادار به شاه. اما با به روی کار آمدن محمدعلی شاه در چهاردهم ذی الحجه1324ه.ق خلیل خان ثقفی دیگر به دربار مراجعت نکرد و سال ها در فرانسه به سر می برد. دکتر اعلم الدوله پس از بازگشت به ایران با تاسیس بلدیه (شهرداری) تهران در سال 1328 ه.ق، هنگام نیابت سلطنت علیرضاخان عضدالملک به عنوان اولین رئیس بلدیه تهران برگزیده شد.

وی سه سال عهده دار ریاست بلدیه بود که در این مدت کارهایی توسط او در بلدیه انجام شد.

 در زمان حاضر یک تابلوی عکس چهره این دولتمرد دوره قاجار در کاخ صاحبقرانیه در معرض نمایش عموم قرار دارد.

منابع: صد حکایت (1392)، میرزا خلیل خان ثقفی (اعلم الدوله)، به کوشش علی رفیعی جیردهی، تهران، پازینه (1392)

گردآوری: مریم شریفی