شنبه 22 مهر 1391 - 10:31

قدیمترین و رایج ترین معنایICON که از ریشه ی یونانیEikon است در تاریخ هنر دینی مسیحی به تمثال مورد عبادت تصاویر مسیح و غالباً «مریم عذرا و مسیح کودک» اشاره دارد.

در فرهنگ روسیه این کلمه به معنای شمایل نگاری مذهبی است وطیفِ وسیعی از تصاویرمربوط به وقایع زندگی حضرت میسح، حضرت مریم و مقدسین مسیحی را دربر می گیرد. شمایل های روسی که در اغلب موارد با اسلوبِ خاصی بر روی تکیه گاه چوبی به جهت نصب روی دیوار و یا قرار دادن در مکانهای مخصوص برای عبادت وبه شکل قابل حمل،ساخته می شدند نماد بصری از ایمان کلیسای ارتدکس می باشد.

شمایلگاه

ایده ی خلق شمایلگاه،از محیطی بیزانسی نشأت گرفته است .این محل در ابتدا تنها شامل یک دیوار بود،حصاری بین مکان مقدس و صحن کلیسا،بین بهشت و زمین،بین عالم خدایی و انسان. بیزانسی ها ،هرگز بین این مکان مقدس و صحن کلیسا،از طریق مصالح و دیوار جدایشی نمی دیدند.

آنها یک مرمر کوتاه یا نرده چوبی،جلوی شمایل های قدیسین قرار می دادند و در روزی خاص برای معتقدینشان جشن می گرفتند.به مرور زمان،دیوار شمایلگاه دارای چند ردیف شمایل شد،حدود قرن 15میلادی، شمایلگاه روسیه به 5 الی 6 ردیف می رسید



تاریخچه پیدایش شمایل

اکثر منابع روسی زمان پیدایش شمایل را قرن دوم میلادی،توسعه آن را قرن چهارم و میلادی،قدیمی ترین نمونه حفظ شده را مربوط به قرن ششم میلادی و ورود شیوه ی اجرای شمایل را از بیزانس به روسیه درقرن دهم میلادی ذکر کرده اند. به روایت مسیحیان، اولین شمایل نگاری، آثار بجای مانده بر روی تکه پارچه ای است که توسط انسان خلق نشده است. این تصویر در روسی به نامهای «ماندولین مقدس» «ورونیکا» «ورنیکل» معروف است.

در این باره آمده است که «کینگ آدگار ادیسا» از معاصران مسیح که از جذام زجر می کشید پیکی به سوی مسیح مبنی بر دعوت او به سوریه فرستاد، مسیح نمی توانست این درخواست شاه را اجابت کرد چون در راه اورشلیم و به طرف مصلوب شدن بود، در عوض صورت خود را در آب شست و به صورت معجزه آسایی تصویر ایشان روی پارچه ای که صورتش را با آن خشک می کرد افتاد و آنرا به عنوان هدیه برای شاه فرستاد. این شمایل که به «آکروپویتوس» به معنی «تصویری که دستی آنرا ترسیم نکرده »معروف است.

شمایلها تحت شرایط معجزه آسا به وجود آمدند. ظهور یک شمایل احتمالا یک کشف معجزه آسا بود.یک حقیقت در مورد ظهورآنها این است که هدیه ای است از خداوند و وسیله ای برای گشودن راهی برای بشر و باور کردن انجام معجزه.موضوع آنها کاملاً ملهم از انجیل بود بنابراین در طرح دقیق پرداخت شده، مراقب هستند که مفاهیم انجیل صادقانه و به دقت منتقل شود.
شمایل بیزانسی از مسیح با عنوان ناجی، تکینک موم زنبور و به مقیاس انسانی یکی از شمایل های اولیه از قرن ششم میلادی است.

ساخت و استفاده از شمایل به دنبال تبدیل شاخه ی ارتودوکس مسیحی آغاز شد. بنابر یک سنت این شمایل ها اکیداً از الگوها و فرمولهای مقدس از هنر امپراطوری بیزانس در اصل برگفته از مسیحیت اولیه و ادامه دهنده ی هنر یونانی پیروی می کردندکه توسط کنستانتین هدایت می شدند.در طول قرنهای اولیه ی میلادی بحث شمایل شکنی در کلیسای ارتودوکس یک سئوال بزرگ بود که آیا هنر تصویرهای مذهبی یک تمرین عبادی است یا بت پرستی؟
در میانه ی قرن 16 میلادی توسط پاتریچانیکون تغییراتی در آداب نماز و بنیاد آن ایجاد شد که در نتیجه ی آن کلیسای ارتودوکس روس به دو بخش تقسیم شد.گرچه کاربرد تصویرشمایل مردود نبود ولی جای سئوال داشت که یک هنر نمایش واقعیت است و یا هنر طراحی برای تفکر روحی روانی.

شمایل در ایمان معتقدین ارتدکس در قرن های اول مسیحیت،اغلب برای معتقدین بی سواد که قادر به نوشتن نبودند نقش اساسی داشت،تا اینکه هنر مذهبی روسیه با یاری جستن از شمایل نگاران،بزرگترین عامل تعلیم و تربیت آنها شدند.
با پیشرفت مذهب مسیحت،شمایلها نیز رواج پیداکرد و سنت گرایان بدون هیچ انعطافی آنها را شرک قلمداد کردند و فرمان انهدام آنان را صادر کردند. شمایل شکنی از 730 تا 830 میلادی رواج داشت و شمایل پرستان نیزحفاظت از شمایل ها را بر اساس حکمت تجسمی بنیان گذاری کردند و مقالات و شرح بسیطی در مورد تکریم و پرستش شمایلها نوشنتد.دوباره در سال 843 میلادی شمایل پرستی باب شد و در طول حکومت امپراطور تئودورا، شمایل شکنان مغلوب شدند.



روش ساخت شمایل

شمایل ها توسط نقاشان شمایل نگار ساخته می شدند، هنرمندانی که اهمیت اعتقاداتشان در درجه ی نخست اهمیت قرار داشت و هنر وزیبایی در درجه دوم.از نظر هنرمند شمایل نگارکار او یک دستاورد منحصر به فرد است که نیاز به امضاء ندارد و تنها اسمی که روی شمایل ظاهر می شود نام قدیس و چهر ه ی نمایش داده شده بر روی آن است.

تصویر های ساخته شده توسط هنرمند، هدفمند و وفادار به ادامه ی سنت های کلیساو دور ازبداهه سازیِ هنرمند است.در خاتمه کاربصورت یک کتاب راهنمای سنتی است که برروی سطح شمایل می باشد.

روسها اغلب شمایل ها را برای استفاده ی خصوصی بکار می بردند.بنابراین فیگورهای قدیسین خاصی که برای آنها جنبه ی یادبودداشت و یا مربوط به خاندان اجدادیشان بود در اطراف نقاشی اصلی اضافه می شدند.

بطورکلی شمایل شکلی از نقاشی روی چوب است که اغلب بعد ازصاف کردن سطح چوب با ابزارمناسب، با یک لایه از جسو پوشیده می شود.گاهی اوقات در ابتدا تخته با یک لایه از کرباس پوشیده شده و بعد جسو را بکار می برند.وقتی که جسو سخت شد برای ایجاد یک سطح صاف تخته پرداخت می شد. با استفاده از یک شابلون خطوط پیرامونی تصویر را رسم می کنند.رنگدانه های مورد استفاده، ساخته شده با تخم مرغ یا موم است که این تکنیک شبیه به نقاشی های تمپرای قرون وسطی غربی است. معمولاً نقاشی را با یک لایه روغن بزرک و یا روغن زیتون اندود می کردند تا رنگدانه ها بهتر محافظت بشوند که در بعضی موارد منجر به تیره شدن سطح شمایل می شد که می توان آن را بلافاصله بعد از تمام شدن کار یا خشک شدن کامل رنگ استعمال کرد.

برای اطراف سر قدیسین و پس زمینه سطح کار از ورقه ی نازک طلا بارها استفاده شده، همچنین در بعضی موارد ورقه ی نازک نقره ی جلا خورده با لاک نیز استفاده شده است.ایکونهای روسی ممکن است کاملاً با برنز، قلع و نقره در نمای ظاهری پوشیده شده باشند که آن قدر تزئین شده اند که اغلب دارای چند لایه هستند.


منابع

- آریان پورکاشانی، ع.وم.فرهنگ دانشگاهی انگلیسی-فارسی، چاپ هشتم، نشر دانشگاهی، تهران  1368

-لالانی، زهرا، پایان نامه کارشناسی، بررسی آسیب شناسی و حفاظت و مرمت نقاشی شمایلی مسیر صلیب از  مجموعه فرهنگی –تاریخی نیاوران، استاد راهنما: مسعود باتر، داشکده هنر زابل، 1388

- بابر شمس موگوئی، پریسا،پایان نامه ی کارشناسی ارشد، طرح حفظ و مرمت شمایل های مجموعه ی نیاوران، استاد راهنما: دکتر بهنام پدرام، دانشکده ی هنر اصفهان، 1385

- پاکباز، روئین، در جستجوی زبان نو، انتشارات دانشگاه، تهران، 1381

-پاکباز، روئین، دایرة المعارف هنر، چاپ خانه ی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران، 13794

-پدرام، بهنام، شمایل نگاری مذهبی (شمایل) در روسیه، موزه ها،  شماره 2، تابستان 1380، ص 49

-هنر بخش، شبنم، پایان نامه ی کارشناسی ارشد، مستند نگاری و آسیب شناسی و ارائه ی طرح حفاظتی و مرمتی نقاشی های شمایلی روی چوب مجموعه ی فرهنگی –تاریخی نیاوران، استاد راهنما: دکتر وطن دوست، 1383

http:// www.aftab.ir

http:// www.amouzesh.irib.ir

 Boguslawski,"The Iconostasis",http://www.iconostasis/htm,december 2005,p1

http:// www.Lindane fact sheet

http//:www.icon/RussianIconPainting

http://www.rollins.edu/Foreign_Lang/Russian/iconost.html

http://www.rollins.edu/Foreign_Lang/Russian/underst.html 

Russian icons-wikipedia

گردآورنده: واحد حفاظت و مرمت مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران