تابلو فاتحین تهران تاریخ اثر: 1288 هنرمند: ناشناس ابعاد: 190 × 296 سانتی متر محل نگهداری: کاخ صاحبقرانیه روادید تاریخی: فتح تهران اشاره دارد به ورود نیروهای مجاهدین بختیاری و گیلان به تهران در ۲۲ تیر ۱۲۸۸ (۱ رجب ۱۳۲۷‏/ ۱۹ ژوئیه ٔ۱۹۰۹‏) در جریان انقلاب مشروطه ایران که منجر به متحصن شدن محمدعلی ‌شاه در سفارت روسیه و سپس خلع او از سلطنت شد. با آغاز تیرماه ۱۲۸۸ شمسی، قوای سردار اسعد به قم و قوای سپهدار به ینگی امام رسیدند. در مقابل سعدالدوله، قوایی به فرماندهی امیر مفخم بختیاری به سمت کرج فرستاد. شاه با گرو گذاشتن جواهرات سلطنتی مبلغ پنجاه هزار تومان از بانک استقراضی روس وام گرفت و قسمتی از حقوق معوقه سربازان را پرداخت. قوای نظامی دو طرف آماده جنگ شدند ولی سعدالدوله در تلاش برای مذاکره و حل و فصل مسالمت آمیز موضوع بود. بدین منظور از سردار اسعد و سپهدار خواست نمایندگانی برای مذاکره نزد او بفرستند؛ ولی مسیر حوادث به گونه‌ای بود که تدابیر سعدالدوله به نتیجه نرسید و همکاران او از کار کناره گیری کردند. روز ۲۲ تیرماه ۱۲۸۸ شمسی قوای سردار اسعد و سپهدار در نزدیکی تهران به هم رسیدند و در بادامک اردو زدند. جنگ بین قزاقان دولتی و قوای مشروطه خواه در گرفت و عصر روز ۲۴ تیرماه جنگ به نفع مشروطه خواهان پایان پذیرفت. فردای آن روز محمدعلی شاه و نزدیکان او به سفارت روسیه و سعدالدوله به سفارت انگلستان پناه بردند. معرفی ویژگیهای تابلو: تابلو فاتحین تهران از جمله تابلوهای رنگ روغن روایتی متعلق به عصر مشروطیت است که از جنبه های زیبا شناسانه و تاریخی در برگیرنده ارزش تاریخی و اطلاعات فراوانی است. فاتحین تهران به شیوه روایتی که در دوره قاجار بسیار مورد توجه هنرمندان آن عصر بود نقاشی شده بود. این تابلو پنج واقعه تاریخی مربوط به دوران مشروطیت را به تصویر کشیده است. در وسط این تابلو، در داخل قاب بیضی، تصویر دو تن از رهبران مشروطیت سوار بر اسب در حین ورود به مجلس ملی ارائه شده که گرداگرد آنها را به شکل مستطیل وار سواره نظام سوار بر اسب با انیفرم نظامی احاطه کرده اند. سواره نظام ها در این تصویر پرچم هایی قرمز رنگ با عبارت "زنده باد مجاهدین بختیاری" به دست دارند. در صحنه مرکزی درون قاب نوعی دور نماسازی یک نقطه ای و ساده در مناظر و نوعی طبیعت گرایی در تصویر سرداران مشروطه به چشم می خورد. در این تصاویر به همان شیوه دور نمای مشهور شرقی و مینیاتور استفاده شده، به شیوه ای که با نگاه از بالا می توان داخل باغ ها و عمارت را دید. در تصویر مرکزی عمارتی در تهران را نشان می دهد با سردری که نشانگر دو شیر بالدار می باشد. تابلو در عرض به دو قسمت بالا و پایین تقسم شده که در وسط آن قاب بیضی قرار گرفته است. این نقاط با خطی به پهنای 3 سانتی متر به رنگ طلایی با نقش اسلیمی جدا شده است. همچنین دو کتیبه در زمینه طلایی رنگ با نقوش اسلیمی قرمز رنگ با خط نوشته سفید در بالا و پایین و در دو سر قاب بیضی است. مضمون این عبارت: "ورود حضرت مسعود ولیخان و سپهبد اعظم، حضرت حاج علیقلی خان سردار اسعد در مجلس مقدس، الجمادی الثانی 1327" کتیبه بالا به خط نستعلیق نوشته شده است و کتیبه پایین که به خط نسخ نوشته شده به دلیل آسیب بسیار به طور خوانا، دیده نشده ولی کمابیش گویای مراتب خلوص و ارادت نقاش به مشروطیت و وقایع آن است. این تابلو چهار روابط تاریخی را در دو قسمت بالا و پایین خط وسط تقسیم کننده روایت می کند. در سمت راست بالای تابلو صحنه در گیری سواره نظام پیاده رو را در ارتفاعات، به تصویر می کشد که به نام "خاک ریز خندق" توسط نقاش نام گذاری شده است. نقاشی دوم در پایین و سمت راست تابلو کشیده شده است که نشانگر جنگ و استفاده از اسلحه و تیراندازی در یکی از میادین شهر است. در این نقاشی 3 گروه سواره نظام به تصویر کشیده شده و نشان دهنده درگیری 2 گروه موافق با یک گروه مخالف است و در نهایت منجر به کشته شدن و تیراندازی به صف مخالف می شود. این صحنه از مبارزه به نام "جنگ بختیاری ها و مجاهدین با سیلاخوری ها" نام گرفته است. نقاشی سوم در پایین و سمت چپ تابلو رسم شده که در این تصویر سواره نظام را که در پشت تپه ای مخفی شده اند و حمله می کنند را نشان می دهد همچنین شاهد استفاده از توپ های چرخدار می باشیم. این صحنه به "جنگ بادامک" اشاره می نماید. آخرین صحنه مربوط به جنگی است که در نزدیکی پل کرج اتفاق افتاده که جنگ بین سواره نظامیان سوار بر اسب را در حال تاختن نشان می دهد. این صحنه به نام "جنگ مجاهدین با قزاق ها" اشاره می کند. این صحنه ها توسط نقاش با خط خوش نسخ نامگذاری شده است، این وقایع در نهایت به فتح تهران منجر می شود. رنگ های به کار رفته در تابلو، اغلب از رنگ های خالص استفاده شده، به طور مثال پرچم ها از رنگ شنگرف، لباس ها از آبی پروس، سبز و قرمز با تنالیته های مختلف، کلاه های سفید و سیاه که در برخی موارد از شنگرف برای تزئین استفاده شده اند. همچنین کوه ها که با رنگ اکر، سینا بر و در برخی موارد بنفش رنگ آمیزی شده و همچنین استفاده از رنگ سفید به صورت تخت و گسترده به کار رفته است. تمامی شخصیت ها به صورت کلیشه ای کار شده اند و دارای تفاوتی خاص در چهره نیستند. تمامی سوار ها از نیمرخ تصویر شده اند و تفاوت های شاخصی در طراحی ریش و کلاه و لباس ندارند. در اغلب موارد برای به وجود آوردن فاصله از تغییر اندازه استفاده شده است. استفاده از عکس شخصیت های اصلی به جای چهره از کلاژ در این تابلو استفاده شده است. در تصویر دو شخصیت اصلی یعنی "مسعود ولیخان" و "سردار اسعد" به منظور ارائه مستندتری از روایت از عکس های آنها استفاده شده است.

منابع - پاکباز، رویین. نقاشی ایران (از دیرباز تا امروز). چاپ پنجم. تهران: انتشارات زرین و سیمین. ۱۳۸۵ ش. - آژند، یعقوب. نقاشان دورهٔ قاجار. گلستان هنر، پاییز۱۳۸۶. شمارهٔ ۳ (شمارهٔ پیاپی۹) - جلالی جعفری، بهنام. نقاشی قاجاریه (نقد زیبایی شناسی)، تهران: کاوش قلم، چاپ اول ۱۳۸۲ش - پاکباز، رویین. دایرة المعارف هنر. تهران: فرهنگ معاصر، ۱۳۷۸ش - شاهرخ مسکوب. درباره هنر نقاشی قاجار. بنیاد مطالعات ایران. شرح زندگانى من، تاریخ اجتماعى و ادارى دوره قاجاریه، عبدالله مستوفى، جلد اول، ص ۳۵۴. - خاطرات سیاسى، ادبى، جوانى، به روایت سعید نفیسى، ص ۵۲۵ به بعد، نشر مرکز، ۱۳۸۱. - یادداشت هایى از زندگانى خصوصى ناصرالدین شاه، ص ۵۳ به بعد، نشر تاریخ ایران، ۱۳۷۲. - روزنامه خاطرات اعتمادالسلطنه، ص ۳۴۹. - سعید نفیسى، ص ۵۱۶. به یاد داشته باشید این حرف را نفیسى نیم قرن پیش به رشته تحریر درآورده و امروز باید گفت این گفته ها مربوط به یک قرن پیش است.

تحقیق و گردآوری: واحد حفاظت و مرمت