مقدمه:

یکی از درختان منحصر به فرد باغ تاریخی نیاوران گونه نمدار یا زیرفون  با نام علمی Tilia spp، و نام انگلیسی Linden وLime Tree  متعلق به خانوادهMalvaceae  می باشد که به لحاظ ویژگی های خاص صنعتی، زینتی و دارویی از اهمیت بسیار بالایی در دنیا برخوردار است. از این گونه 3 اصله درخت تنومند  در فضای سبز پیرامون  کاخ اصلی  قرار دارد که در دوره پهلوی دوم در این مکان  کاشته شده است.

نمدار بومی مناطق وسیعی از قاره اروپا و جنگل‌های شمال ایران می باشد و ارتفاعی حدود 20 تا 40 متر دارای تاجی گرد و گسترده دارد. در انگلستان به آنLime Tree  و یاLime Bushes  می‌گویند. انواع اروپایی نمدار به نام Lindens شناخته می‌شوند. این درخت معمولاً در نواحی مرطوب رشد کرده و چوبی نرم دارد.

درخت نمدار  یکی از درختان بومی مهم و شناخته شده جنگل‌‌های هیرکانی است. این درخت در ایران با نام‌های محلی دیگری چون نرم‌دار، زیرفون و غیره نیز شناخته می‌شود. نمدارها می‌توانند آلودگی شهرها را به خوبی تحمل کنند و از این نظر در کشورهای اروپایی به عنوان درخت زینتی شهری مورد توجه می‌باشند.

درخت نمدار سرعت رشد زیادی داشته و در شرایط محیطی مناسب در مدت سه سال به درختی تنومند تبدیل می شود. گلهای درخت نمدار همزمان بخش مادگی و بخش نرینگی دارند و فرآیند گرده افشانی، توسط حشرات انجام می‌شود.

 بر اساس مطالعات ژنتیکی اخیر‌‌ی که صورت گرفته آنرا به تیره‌ی Malvaceae یا پنیرکیان نسبت داده‌اند که پنیرک و ختمی از اعضای شناخته‌شده‌ی آن هستند.

 

مشخصات گیاه:

گلهای هرمافرودیت این درخت زردرنگ بسیار معطر و دمگل بسیار بلندی دارند که در اواخر خردادماه ظاهر می‌شوند . هر گل‌آذین از حدود 5 تا 15 گل تشکیل شده است.

پایک این گل‌آذین به دلیل برگه‌های باریک و کشیده‌ و با رنگ متفاوتی که دارد کاملا بر روی درخت به چشم می‌آید به گونه‌ای که گویی شاخه‌ای با  برگ‌هایی از درختی دیگر در میان نمدار رشد کرده است. عطر این گلها زنبورهای عسل را به شدت جذب میکند. از این گلها ، دمکرده ای تولید میشود که در اروپا با نام چای زیرفون ، طرفداران بسیار زیادی دارد.

 بعد از رسیدن گل‌ها دانه‌های کوچک نخود مانندی روی درخت ظاهر می‌شوند که ابتدا سبز و بعدا به قهوه‌ای تغییر رنگ می‌دهند. نمدار را می‌توان توسط کشت همین بذرها تکثیر نمود.
برگ‌های نمدار خزان‌کننده، پهن، قلبی‌شکل، تا حدودی نامتقارن و نوک‌تیز و با حاشیه‌ای مضرس هستند. برگ‌های نمدار نیز ظاهرا علوفه‌ای خوشخوراک برای دام‌ها محسوب می‌شود

پوست تنه درخت جوان، صاف و خاکستری میب اشد و در درختان مسن تیره رنگ و دارای سوراخهایی می باشد. چوب این درخت مرغوب و زیبا و نرم میباشد و از این جهت و نیز به علت بهره‌برداری از چوبش در معرض آسیب می‌باشد.

 

خواص دارویی:

ارزشمندی‌های نمدار در چوب مرغوب و گل‌های معطرش خلاصه نمی‌شود. بلکه خواص دارویی هم دارد و از این نظر جزء گیاهان دارویی جنگل‌های شمال محسوب می‌گردد.

جهت مصارف دارویی از گل‌ها و شکوفه‌های بازنشده‌ی این درخت استفاده می‌گردد. این گل‌ها معطر و لعاب‌دار بوده و از این جهت که معرق خوبی دانسته می‌شوند دم‌کرده‌ی آنها جهت درمان سرماخوردگی مورد استفاده قرار می‌گیرد. نمدار عسل‌دهنده خوبی نیز می‌باشد و یک درخت آن به تنهایی 10 کیلو عسل شفاف می‌دهد. این درخت در صنعت زنبورداری بسیار مورد توجه است. عسل بدست آمده از این درختان کمرنگ اما بسیار معطر و مرغوب  و دارای خاصیت دارویی می‌باشد.

گل و برگ های جوان آن سرشار از آنتی اکسیدان است. فلاوانوئید موجود در شکوفه های این درخت به طور مستقیم روی غدد عرق اثر می گذارد.

گل آذین نمدار دارای اسانسی است که براثر تقطیر با آب، از آن به دست می‌آید. نمدار علاوه بر داشتن تانَن و موسیلاژ و قند، ضد تشنج و آرام‌کننده است.

اسانس آن با داشتن اثرکاهش ‌دهنده گلبول‌ها و کم‌کننده حالت چسبندگی و قابلیت انعقاد خون، باعث رقیق شدن خون و کاهش آن در عضو بر افروخته می‌شود.

دم کرده گل آن، عضله را شل می کند، اضطراب و اختلال خواب را رفع می کند، درد معده را تسکین می دهد و نفخ را برطرف می کند.

در مرکز و غرب اروپا، از دمکرده ی گل های این گیاهان در طب سنتی برای درمان برخی بیماری ها استفاده می شود. این دمنوش ضدالتهاب بوده و برای درمان سرماخوردگی، تب، گلو درد، آنفولانزا، برونشیت و سرفه مورد استفاده قرار می گیرد.

 

نحوه تکثیر گیاه:

در برخی ازکشورها، گونه های مناسب نمدار را برای استفاده از گل های آن کشت می کنند. پس از جمع آوری دانه های کاملا رسیده، آنها رادر بهار سال بعد درخزانۀ هوای آزاد کشت می کنند. با آبیاری منظم و وجین علف های هرز سطح خزانه، نهال ها را پس از 2 تا 4 سال (بسته به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه)، به زمین مورد نظر منتقل می کنند. نمدار را نیز می توان به روش های رویشی، مانند خوابانیدن یا پیوندزدن، تکثیر نمود.

 

مراقبت و نگهداری

اگر چه نمدار گیاهی کم و بیش مقاوم به آفات و بیماری هاست و بندرت به عوامل بیماری زا آلوده می گردد، ولی ممکن است درطول رویش به وسیله قارچ نمدار آسیب ببیند. روی برگ های آلوده به این قارچ، لکه هایی به رنگ قهوه ای ایجاد می شود. باگسترش بیماری، رنگ لکه تیره شده و برگ ها می افتند. دمبرگ و شاخه های جوان و ضعیف نیز ممکن است به این بیماری مبتلا شوند.

 

برداشت محصول

زمان مناسب برای برداشت گل ها، هنگامی است که آنها کاملا باز شده باشند، اما می توان آنها را مدت کمی قبل از باز شدن کامل نیز جمع آوری کرد. گل ها معمولا با براکته برداشت می شوند (بندرت گل ها را بدون براکته ها جمع آوری می کنند). هنگام برداشت گل ها، باید توجه داشت که به درخت آسیب وارد نشود و شاخه ها و سر شاخه ها دچار شکستگی نگردند. گل ها را پس از جمع آوری خشک می کنند. برای این عمل، بایدگل ها را به ضخامت 6 تا 7 سانتی متر روی هم قرار داد و آنها را در سایه خشک کرد.

شرایط زیستی نمدار:

این درخت در نیمسایه رشد بهتری داشته و آفتاب کامل برای این درخت مناسب نمی باشد. به آبیاری متوسط تا زیاد نیاز دارد و در فاصله بین دو آبیاری خاک باید مرطوب باقی بماند. مخلوطی از خاک باغچه و کمی خاک برگ و کوددهی جهت تقویت و رشد بهتر نیاز دارد.

منابع:

https://www.tabiat.ir

www.agronic.ir 

https://www.zarringiah.com

https://nargil.ir

http://es.wikipedia.org/wiki/Tilia

http://www.missouribotanicalgarden.org

https://en.wikipedia.org/wiki/Tilia_platyphyllos

https://rasekhoon.net/article

 

پژوهش و گردآوری: معصومه رضوان فر- کارشناس ارشد مهندسی منابع طبیعی