نوع اثر: خطی

نوع خط: نستعلیق

نام مولف: سعدی شیرازی؛ ابوعبدلله مشرف بن مصلح شیرازی(معروف به سعدی) بوده است. او در حدود سالهای 610-650 ق، به دنیا آمد. در سال 691 ق، درگذشت، پس از مسافرت‌های بسیار به نقاط مختلف جهان، به شیراز بازگشت و در سال 655-654 ق، مجموعه اشعار اخلاقی خود، بوستان را در آن جا سرود. او در 656 ق، نگارش گلستان را که مجموعه‌ای از حکایات اخلاقی به نظم و نثر است، به پایان رساند و در همان احوال، اشعار بسیار دیگری سرود که قسمت عمده آن‌ها غزل است. غزل نوعی شعر فارسی است که سعدی در آن، استاد بلامنازع است. او به شیوة صوفیان می‌زیست و مردم را به داشتن اخلاق، ازخودگذشتگی و کاستن از برخی علایق دنیوی، تشویق می‌نمود.

نام کاتب و تاریخ کتابت: محمد ابن مهدی این محمد، معروف به علی اکبر؛ 1282 هجری قمری

این بوستان، فاقد فهرست عناوین و صفحات سجعی بوده و فقط دو صفحه به صفحات افتتاح، اختصاص داده شده است.

نوع صفحات افتتاح کتاب صفحات افتتاح این بوستان، مذهّب و مرصّع و تشعیری الوان بوده و وسط سطور نیز، طلااندازی محرّر و دندان موشی است.

نوع و شرح و مکتب تزئینات درون متن صفحات افتتاح کتاب: فضای درون متنی دو صفحة افتتاح، توسط جدول فاروق مجدول گردیده و گل‌های ریسه‌ای به صورت تشعیر الوان، آذین بندی شده است. وسط سطور، طلااندازی، محرّر و دندان موشی به فضای درون متن، جلوه خاصی بخشیده است. دو حاشیه بازوی تشعیر الوان نیز، بسان جدول فاروق از دو طرف فضای درون متنی را، در آغوش کشیده است. در قسمت بالای فضای درون متنی، در دو صفحه افتتاح، کتیبه‌ای آن را همراهی نموده است. در صفحه دوم افتتاح، فضای خاص در قالب لچک ترنج و سرترنج و نیم ترنج و لچکی ها، بصورت مذهّب مرصّع به عنوان سرفصل، جلوه گری می‌کند؛ و تمام تزئینات صفحه دوم افتتاح منهای فضای بالای متنی، از لحاظ اجرایی کاملا متقارن، متوازن، متعادل، متناسب و متجانس به نمایش گذارده شده است.

نام مذهّب تزئينات درون متن: صفحات افتتاح کتاب میرزا عبدالوهاب مذهّب باشی، مجری تمام مذهّب سازی‌ها و تشعیر سازیهاست        

تاریخ آرایش تزئینات درون متن صفحات افتتاح: 1282 هجری قمری

نوع و شرح و مکتب تزئینات بالای متن صفحات افتتاح کتاب: در فضای بالای متن، علاوه بر کتیبه مذهّب و مرصّع که در قالب لچک-ترنج و سرترنج و نیم ترنج به اجرا در امده است، سرلوح با نقش گنبدی و اسلیمی مثنایی، همراه با گلهای پالمتی فضای درون گنبد مزدوج را احاطه نموده است. اجرای اسلیمی مثنایی اسپیرالی جلوه خاصی به این سرلوح داده است. ریسه شدن گلهای پالمتی در کنار گلهای ختایی و گلهای تجریدی به صورت افشان، تمام اطراف سرلوح را، احاطه نموده است. نقش حمایتی چهار لچک، در چهار طرف گنبد القا کننده ترنج گنبدی است که با ظرافت خاص در قالب مذهّب و مرصّع و تشعیری به اجرا در آمده است. حاشیه همگام القائی ترنجی و حاشیه تشعیری زنجیره‌ای گیس بافت، به همراه حاشیه الوان همگام، حاشیه مادر فضای اطراف سرلوح را در برگرفته‌اند. درون حاشیه مادر، به صورت گلهای اسلیمی و پالمتی و نقش گنبدی بندی بندرومی فضای اطراف حاشیه مادر را در برگرفته است. حاشیة همگام لچک و ترنج بندی بند رومی متداخل و تسلسلی از توان اجرایی هنرمند در پیاده نمودن انواع حواشی حکایت‌ها دارد. در اطراف سرلوح، حاشیه همگام مطلّایی، تمام فضای بالای متنی و متن را احاطه نموده است و بعد از حاشیه همگام، حاشیه اصلی مادر، در قالب گلهای ریسه‌ای پالمتی و به صورت قابقابی اطراف حاشیه مادر را احاطه نموده اند.

نوع کاغذ حواشی بقیه صفحات کتاب: کشمیری

نوع خط، شیوه نگارش و دانگ قلم سرفصل‌های کتاب: این بوستان، به غیر از صفحات افتتاح و صفحات شروع فصل ها، دیگر صفحات، فاقد سرفصل نگاری است. این بوستان، دارای چهار سرلوح و یک سرفصل در صفحه دوم افتتاح دارد. در سرفصل‌ها فقط عبارت «بسم الله الرحمن الرحیم» به نگارش در آمده که به خط نستعلیق شیوه شرقی در دل فضای مرکزی ترنج به نگارش در آمده است.

نوع، موضوع و شرح و مکتب تزئینات سرفصل‌های کتاب: فضای اطراف  این سرفصل، تمام مذهّب و مرصّع است و فضای دور عبارت به نگارش در آمده نیز، طلااندازی محرّر و دندان موشی است.

نوع، موضوع، شرح و مکتب تزئینات درون متن بقیه صفحات کتاب: در صفحات دیگر این بوستان، به غیر از جدولهای فاروق مطلّای محرّر مزدوج، منهای صفحات آغازین فصول، تزئینات خاصی به چشم نمی خورد فقط در صفحات آغازین فصول، تذهیب و مرصّع سازی و تشعیر در قالب مکتب تلفیقی تیموری، صفوی، افشار و زند به نمایش گذاشته شده که نشانگر ویژگی‌های تلفیقی مکتب قاجاری است و از ویژگی‌های خاص اجرایی استاد میرزا عبدالوهاب مذهّب باشی با سجع یا وهاب، حکایت دارد.

نوع و شرح خط سجع ترقیمی کتاب و تزئینات آن: سجع ترقیمی با عبارت «اقل الداعیان محمد ابن مهدی ابن محمد الشهیر به علی اکبر، امید که مقبول طبع شریفش گردد و چشم از معایب آن پوشیده به نظر التفات قبول فرمایند«.

تعداد صفحات کتاب: 247 ورق

مطلع کتاب: این اثر با «بسم الله الرحمن الرحیم

اول دفتر به نام ایزد دانا،

صانع و پرورگار و حی و توانا

اکبر و اعظم و خدای عالم و آدم

صورت خوب آفرید و سیرت زیبا» آغاز شده است.

خاتمه کتاب: این اثر یا ابیات «در ازنای شب، از چشم دردمندان پرس

تو قدر آب چه دانی، که بر لب جویی

زخاک سعدی بیچاره بوی عشق آمد

هزار سال پس از مرگ او گرش بویی» به اتمام رسیده است.

بیان ویژگی‌های خاص این اثر: از لحاظ کتابت و کتاب آرایی دارای ویژگی‌های خاص نیمه دوم سده سیزده هجری قمری است. اجرای تنوع طرحی و نقشی، در دل سرلوح ها، از ویژگی‌های خاص استاد میرزا عبدالوهاب مذهّب باشی است. اجرای نقش اسلیمی ماری مثنایی در دل سرلوح و همراه سازی آن با دیگر گلهای پالمتی روزت و آکانتوس و گلهای تجریدی از دیگر ویژگی‌های این بوستان است.

شهرت انتساب اثر: این نسخه، حسب الامر سرکار عظمت مدار مقرب الخاقان خداوندکاری ولی النعمی، مشیر الملک به تحریر این نسخه شریف پرداخته شده است؛ و در ادامه شهرت انتساب، بلافاصله سجع ترقیمی با عبارت «اقل الداعیان محمد ابن مهدی ابن محمد الشهیر به علی اکبر، امید که مقبول طبع شریفش گردد و چشم از معایب آن پوشیده به نظر التفات قبول فرمایند.» آمده است.           

محتوای اثر: شامل غزلیات طیبات و دیگر فصول مربوط به بوستان سعدی است.

قطع و ابعاد اثر: وزیری متوسط؛ 17×28 سانتی متر

نوع جلد اثر: چرمی ضربی مطلّایی

نوع و شرح تزئینات روکش اثر: جلد مطلّایی با نقش شمسه مدالیونی و حاشیه زنجیره‌ای نفری ریسه‌ای مطلّایی که به صورت سرتاسری به اجرا در آمده است.

گردآوری و تنظیم: نوشین کمالی