در میان مجموعه ای از آثار ارزشمند موزه کوشک احمدشاهی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران, انواع پاپوش های اقوام ایرانی به چشم می خورد که در اینجا با بعضی از آنها بیشتر آشنا می شویم. 

 

نام پای پوش: کاله شمامه بندی (نوعی چاروق)

جنس: چرم (گاو، گوساله، گاومیش، بز، گوسفند، شتر) - ابریشم یا نخ و یا کاموا جهت تزئینات رویه کفش

منطقه: مناطق کردنشین غرب ایران به خصوص شهر مهاباد

 

چاروق نوعی پای پوش است که در گذشته های دور توسط خواص و عوام به کار می رفته است و شاید تنها تفاوت کاربرد آن در میان طبقات مختلف مردم، در شکل ساده و تزئین شده آن بوده است. چاروق نام فارسی این کفش است. به زبان کردی و محلی به آن " کاله شمامه بندی" می گویند. کاله به زبان کردی یعنی کفش و "شمامه" نیز نام محلی میوه خوشبوی دستنبو- میوه ای کوچکتر از طالبی- است. از ویژگی های این کفش وجود توپک ها یا منگوله هایی روی آن است که به لحاظ اندازه، رنگ بندی متنوع و زیبایی به میوه دستنبو تشبیه شده اند.

زیره یا کف این نوع پای پوش ازچرم "یک تکه"  گاو، بز، گوساله، شتر، گاومیش و یا گوسفند است. تفاوت این چرم ها در ضخامت آن ها است، مثلاً برای کودکان از چرم بز که نازکتر و نرم تر است استفاده می شود و یا برای نمونه هایی با کف ضخیم تر و با دوام تر از چرم گاومیش نر استفاده می شود.

رویه چاروق نیز قبلاً از ابریشم تهیه می شد اما به دلیل پرهزینه بودن، در حال حاضر بیشتر از کاموا یا نخ استفاده می شود.

این کفش زنانه و مردانه دارد ولی جالب توجه این است که لنگه راست و چپ ندارد، یعنی کفش را می توان هم به پای چپ کرد و هم به پای راست.

این کفش اکنون بیشتر جنبه تزئینی و زیبایی دارد و گاهی نیز در جشن ها، مراسم خاص و گردهمایی های رسمی، به عنوان نمادی از فرهنگ اصیل و هنر سنتی و بومی به کار می رود.  

 

 

 

نام پای پوش: چموش

جنس: چرم گاو- نخ های رنگی

منطقه: گیلان (ماسوله)

چموش با سابقه ای نزدیک به 300 سال از پای پوش های قدیمی و سنتی گیلان به ویژه شهر ماسوله است. چموش بر اساس فرهنگ ها، طبقات مختلف اجتماعی و شرایط آب و هوایی گیلان به اشکال و طرح های متفاوت ساخته می شده است.

در ساخت چموش از چرم گاو و نخ های رنگی استفاده می شده است. ولی برای رنگ کردن آن، از رنگ های گیاهی مانند رنگ پوست انار استفاده می کردند. رویه وزیره آن از چرم است. این جنس چرم مانع از نفوذ رطوبت بوده و در گذشته خصوصاً در نواحی کوهستانی گیلان به عنوان کفش مورد استفاده بوده است.   

 

 

گیوه:

گیوه یکی از پای پوش های سنتی ایرانی است که همه مراحل تولید آن، دستی است. موادی که در صنعت گیوه سازی به کار می روند کاملاً طبیعی بوده و متناسب با اقلیم هر منطقه تهیه می شده است. وجه تمایز گیوه های مناطق مختلف به چگونگی کف آن ها است و بر این اساس گیوه ها را به 3 دسته تقسیم می کنند:

- گیوه تخت معروف به گیوه ملکی:

جنس: کف از جنس چرم گاومیش و رویه از جنس ابریشم

منطقه : شیراز، کرمان، قم، کاشان، یزد

 

- گیوه آج یا آجیده (آج یعنی زیر آن بافت دارد): 

جنس: کف از جنس چرم است، سپس روی کف  با نخ پنبه ای پرک (از انواع نخ های پنبه ای که جهت رویه دوزی و بسته بندی استفاده می شود) آج خورده یا دوخت انجام می شود.

منطقه: استان مرکزی (به ویژه روستای سنه جان اراک)، گیوه آجیده یکی از قدیمی ترین و سنتی ترین گیوه ایران است.

 

- گیوه تخت پارچه ای (گیوه ای که کف آن از پارچه های مندرس است). البته امروزه به جای پارچه های مندرس از تایر ماشین نیز استفاده می شود.

جنس: پارچه های مندرس و استفاده از بخش نری گاو

منطقه: غرب کشور

 

گیوه از دو بخش رویه (جوراب) و زیره (کف) تشکیل شده است. جنس رویه گیوه معمولاً از پنبه است. یعنی ابتدا پنبه را می ریسند و از الیاف آن برای بافت رویه استفاده می کنند. در موارد خاص از ابریشم نیز استفاده می شود. بافت رویه گیوه به وسیله سوزن ها و جوالدوز و فقط توسط زنان و معمولاً در منازل انجام می گیرد.

کف گیوه که زیره نام دارد از جنس چرم، پارچه (پارچه های مندرس ) و یا لاستیک (تایر ماشین) است.

کارهای مربوط به کف گیوه، کاری مردانه است و معمولاً در کارگاه و یا مغازه ها با ابزار گوناگون انجام می‌شود.

مراکز تولید گیوه در ایران پراکنده بوده و تقریباً در بیشتر نقاط کشور نشانه‌ هایی از تولید این محصول می‌توان دید اما عمدتاً مناطقی چون استان کرمانشاه، استان مرکزی، فارس، زنجان، اصفهان، چهارمحال و بختیاری، مراکز تولید انواع گیوه محسوب می‌شوند.

 

 

پژوهش و گردآوری: شیده عظیمی

عکس: کریم صباغی