مقدمه تفکر واندیشه وتمایلات انسان او را برآن داشت که به ثبت وضبط وقایع ورویدادها بر روی اشیا، مختلف از جمله استخوان , سنگ وچوب بپردازد تا قادر به نگهداری از آنها وپاسخگوی فطرت انسانی مبنی برجاودان ماندن اندیشه ها باشد.
بشرازمواد متفاوتی برای ضبط دانش استفاده کرده است. در روند تکاملی ضبط اندیشه عواملی مانند دوام فراوانی در دسترس بودن نرمی سبکی وکم حجم بودن موادهمواره مد نظر بوده است . نگارش در مسیر تکاملی و تاریخی خود از حکاکی بر روی سنگ آغاز وبه تدریج به ضبط بر روی طومار پاپیروس سپس طومار چرمین وپوستی تغییر شکل داد و در انتها با اختراع کاغذ وپیدایش هنر خوشنویسی ونسخه نویسی تا دوران چاپ به تکامل خود ادامه داد با پیشرفت صنعت ودانش به کتابهای بیشتری احساس نیازشد.اختراع ماشین چاپ پاسخی به این نیاز بود.ابتدا کتابهای چاپی سربی با حروف و وسایل ابتدایی منتشر گردید وسپس بدلیل هزینه بالای آن و پاره ای از مسایل چاپ سنگی مرسوم گردید.
- تاریخچه لیتوگرافی(چاپ سنگی)
ابداعی در صنعت چاپ جهت تکثیر آثار گرافیکی –هنری است که اولین بار توسط "الویس زنه فلدر" که یک هنرمند آلمانی بود در سال1796میلادی اختراع گردید." آلویس زنه فلدریک" آوازه خوان تأترآلمان بود که به علت هزینه های سرسام آور چاپ برای اینکه بتواند تصنیفهایش را به چاپ برساند به طور تصادفی از طریق کاربرد تیزاب بر روی سنگهای نرم مسطح وسبک وزن کناررود در این روش به چاپ سنگی دست یافت. چاپ سنگی از اروپا به ایران راه یافت و نخستین بار در زمان سلطنت فتحعلیشاه قاجار بود که عباس میرزا نایب السلطنة میرزاصالح شیرازی را به مسکو فرستاد تا دستگاه چاپ سنگی را با خود به ایران آورد این شخص دستگاه چاپ سنگی را به تبریز آورد واولین چاپخانه سنگی را در ایران دایر نمود.نخستین چاپ سنگی در تبریز چاپ قرآن در سال1250ه.ق و کتاب "زادالمعاد" در سال1251ه.ق می- باشد.
- روش کار در چاپ سنگی
ابتدا مطالب یا تصاویر مورد نظربا مرکب مخصوص روی کاغذهای مشمع مخصوصی که زردرنگ بود نوشته می شد بعد مدت24 ساعت درداخل آب نگهداری می شد وسپس روی سنگ مخصوص که قبلا ساییده شده وحرارت گرفته وداغ شده بود برگردانیده می شد تا خطوط به روی سنگ انتقال یابند سپس بر روی سنگ اسید نیتریک ریخته می شد تا محل خالی سنگ یعنی اطراف نوشته ها به اندازه یک میلیمتر حل شود ونوشته های روی سنگ به صورت برجسته نمایان گردد.سپس با غلتک مرکب بر روی سنگ نقش می بست وبا فشار یکسان ویکنواخت سنگ بر روی کاغذ عمل چاپ صورت می گرفت. برای آنکه در هنگام چاپ مرکب چاپ اطراف نوشته ها وخط ها را نگیرد ازمخلوطی از آب واسید ومحلول صمغ عربی استفاده می شد.استاد کاربا قلم جاهای خوب گرفته نشده را اصلاح می کرد وبه آن صمغ می زد تا برجسته شودبعد از محکم کردن سنگ با تسمه بر روی ماشین چاپ کارگر مرکب زن با یک غلتک مرکب را آهسته روی لوح می مالید کارگر دیگری بنام کاغذ گذار ورق را با احتیاط روی سنگ می گذاشت چرم گذار با ورقه ای از چرم ضخیم روی کاغذ را می پوشاند این کار سبب می شد فشار وارد بر تمام سطوح کاغذ یکسان باشد . دو نفرغلتک کش با حرکت غلتک و با یک فشارعمودی عمل چاپ را انجام می دادندکاغذ بردار کاغذ چاپ شده را برمی داشت ولایه گذار یک لایه میان ورق های چاپ شده می گذاشت تا کاغذهای چاپ شده زودترخشک شوند. ماشین قادر بودساعتی200برگ چاپ کند وبا هر سنگ هفتصد برگ چاپ میشد در پایان سنگ سابها سنگی را که یکباراز آن استفاده شده بود از چاپ در می آوردند آن را گرم می کردند وسپس با یک سمباده زبر به اندازه کف دست آنقدر روی سنگ می ساییدند تا نوشته ها کاملا پاک شودبعد از آن با اسید رقیق آن را می شستند تا برای مرحله بعدی که شامل نوشتن وتیزآبکاری و...است آماده باشد. - تصویر در چاپ سنگی تصاویر درچاپ سنگی به صورت گراوراست و واژه( رقم)(راقم)در زیر این تصاویر به مفهوم (نقاشی)نقاش است. نقاشان و مذهبان به تناسب موضوع به تذهیب ونقاشی در کتب چاپ سنگی می پرداختند و با الهام از محیط خود وجامعه صحنه ها و رویدادها را به تصویر می کشیدند وعادات ورسوم مردم زمان خود را معرفی می نمودند مانند شکل ونحوه پوشاک مردان وزنان مجالس مهمانی و وعظ و آیین خاکسپاری.....
گردآورنده:مریم فیضیاب شهریوری
منابع :1- www.honarechap.com 2- www.iranvij.ir