عنوان اثر: قرآن خطی

رقم: آقا زین العابدین اصفهانی معروف به اشرف الکُتاب

نوع خط: نسخ

سال کتابت اثر: 1247 ه-ق به درخواست فتحعلی شاه قاجار

جلد اثر: لاکی نفیس کار میرزا احمد به تاریخ 1248 ه-ق/ تزئینات صفحات: مذهب

ارزش اثر: به لحاظ ترصیع، تذهیب، تحریر و تجلید

محل نگهداری: مخزن موزه کتابخانه سلطنتی

آقا زین العابدین اصفهانی معروف به "اشرف الکُتاب" در سال 1187 هجری قمری در اصفهان به دنیا آمد. از وی جز این نمی دانیم که خط را در محضر کاتبی محمود نام آموخته و شاگرد شهیرش سید محمد اصفهانی متخلص به بقا و ملقب به شرف المعالی است.

زندگانی وی در کودکی مصادف است با اغتشاش ها بر سر تفویض حکمرانی زند به قاجار، همچنین جفاهای محمدشاه قاجار، آغاز سلطنت فتحعلی شاه که مصادف بیست و پنج سالگی اوست، سلطنت ناصرالدین شاه و در این میان سرعت گرفتن پیشامد وقایع و شکل یافتن تجدد و عمر دراز او به همراه میل و طلب شاهان به هنرش.

وی از دهه پنجم حیات لقب سلطانی یافت و در دهه هشتم زندگی، پس از سال 1264 هجری قمری از سوی ناصرالدین شاه به "اشرف الکُتاب" ملقب گردید در حالی که از سی سالگی به استادی و بزرگی شناخته شده و آثارش مایه تفاخر بود. میرزا محمد حسن خان اعتمادالسلطنه از رجال دربار ناصرالدین شاه می گوید:"...آقا زین العابدین خطاط از مفاخر عظیمه این دولت است که او در قلم نسخ کرامت اظهار می فرمود..."

"اشرف الکُتاب" شیفته قلم سحرانگیز میرزای نیریزی است. وی از نامداران شیوه نسخ ایرانی است هر چند در رقاع هم استاد است. نزاکت در آثار "اشرف الکُتاب" چنان است که فرق چندانی میان قطعات، ادعیه طوماری و کتابچه ها و کتاب های او نیست و شاید این دلیلی بر کم شمار بودن قرآن های کتابت شده به دست وی و نفاست مثال زدنی اش است. مرحوم دکتر بیانی در کتاب مستطاب خود از چهار جلد قرآن به قلم "اشرف الکُتاب" سخن گفته اند.

از نظر تاریخی قدیمی ترین این چهار نسخه، نسخه موجود در این کتابخانه (موزه کتابخانه سلطنتی نیاوران) است که در سال 1247 ه-ق در شصت سالگی کاتب رقم خورده و دلیل تحریر آن درخواست فتحعلی شاه قاجار بوده است.

جالب آنکه قرآن نخست (همین نسخه) در نظر دکتر بیانی نیز خوشتر آمده آنطور که در لابلای عبارات معرفی اثر می نویسد:"کتابت عالی بلکه ممتاز (در بهترین خط اشرف الکُتاب، برای فتحعلی شاه استکتاب کرده است)".

در این کتاب علاوه بر جلد لاکی  نفیس کار میرزا احمد به تاریخ 1248 ه-ق و صفحات افتتاح و اختتام مرصع، متن و حاشیه تمام صفحات مذهب است. این اثر به لحاظ ترصیع و تذهیب و تحریر و تجلید از جایگاه بالایی برخوردار است.

به گفته میرزا محمد حسین ادیب اصفهانی همچنین به نقل از جابر انصاری سال وفات این کاتب را به احتمال 1296 تا 1300(ه.ق) دانسته و افزوده اند که عمر وی، صد و ده سال بوده است.

محل دفن او نیز در گورستان تخت پولاد است. دو سال بعد فتحعلی شاه از دنیا رفت اما این نسخه کم قرین از قرآن کریم ماند و ماند تا قاجار کرسی به پهلوی داد و ماند تا پهلوی نیز درگذشت و ماند برای همیشه که ثبت افتد در تاریخ ما و بدانیم و بدانند آیندگان که این نسخه قرآن از بهترین نسخ قرآن پدید آمده در ایران خاصه، ایران عصر قاجار است.

گردآورنده: پروانه احمدی