نام اثر: تصویر ناصرالدین شاه قاجار

نام هنرمند: محمد غفاری (کمال الملک)

سال خلق اثر: 1303ه.ق

تکنیک اثر: رنگ روغن روی کرباس

ابعاد اثر: 90*120 سانتیمتر

یکی از موضوعات پر اهمیت نقاشی دوره قاجار چهره‌نگاری است که برای نصب در اماکن رسمی و دولتی پرداخته می‌شد. به عنوان مثال نقش چهره، در حالت نشسته روی صندلی، ایستاده تمام قد، دو زانو در حالت نشسته با پشتی و مانند آن ها.

البته این نقاشی‌ها ویژه پادشاهان قاجار، شاهزادگان، وزرا و دیگر وابستگان به دربار است. در این چهره‌پردازی‌ها پرداختن به جزئیات چهره و نیز توصیف شخصیت در درجه اول اهمیت قرار داشت.

در سرسرای ورودی کاخ صاحبقرانیه یکی از این چهره نگاری ها با تصویر ناصرالدین شاه قرار دارد. در این تابلو تصویر ناصرالدین شاه با نورپردازی بسیار زیبا به جزئیات چهره و لباس شاه پرداخته است.

امضاء اثر به نام خانزاد محمد غفاری نقاش باشی دولت علیه شاهنشاهی، ابعاد اثر90*120سانتیمتر، تاریخ خلق اثر 1303 ه.ق و تکنیک آن رنگ روغن بر روی کرباس است.

در عهد ناصرالدین شاه دوران استفاده بی دریغ از جواهرات رنگارنگ و ژست های خشک و رسمی به سر رسیده بود. بیشتر تصاویری که در این دوره کشیده شده بیشتر از طبیعت و زندگی مردمان است، دیگر آن انسان آرمانی مطرح نیست و احساسات و عواطف شخص در آثار نقاشی این دوره بروز می کند. این مسئله در آثار کمال الملک به اوج خود می رسد.

کمال الملک در دربار، ابتدا لقب "خان" و سپس "پیشخدمت مخصوص" به وی اهدا شد و پس از چندی، ناصرالدین شاه تحت تأثیر آثار او قرار گرفت و سبب گردید تا خود به شاگردی وی در آید و او را در ابتدا به  لقب "نقاش‌باشی" و سپس به لقب "کمال الملک" منصوب کند. کمال الملک در مدت حضور خود در دربار، ۱۷۰ تابلو کشید و از همان آغاز فعالیت هنری اش تمایلی قوی و آشکار به روش و اسلوب طبیعت گرایی اروپایی داشت.

با ظهور کمال الملک وظیفه‌ای جدید برای نقاش دربار معین شد. او می‌بایست رویدادها، اشخاص، ساختمان‌ها، باغ‌ها و غیره را همچون عکاسی دقیق ثبت کند تا به عادی‌ترین مظاهر زندگی و محیط درباری سندیت تاریخی بخشد. بی سبب نیست که کمال الملک در این دوره اغلب پرده‌هایش را با افزودن شرحی درباره موضوع رقم می‌زد.

منابع: رویین پاکباز. دایره المعارف هنر. تهران: نشر فرهنگ معاصر، ۱۳۷۸ ش (۱۹۹۹ م)/ کمال الملک، بزرگ مرد هنر نگارگری در ایران معاصر/ از عطر باغ نیاوران، مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران، سال1385

گردآورنده: مریم فیضیاب شهریوری