پروژه مطالعه و حفاظت و مرمت پارچه زری بافی قاجاری متعلق به انبار مرکزی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران توسط واحد حفاظت و مرمت این مجموعه آغاز شد.

به گزارش روابط عمومی مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران اثر مذکور به ابعاد 450 *50 سانتیمتر به رنگ سبز آبی و دارای نقش تکرار بته جقه یا درخت زتدگی می باشد که به دلیل شرایط نامناسب جهت مطالعات و عملیات حفاظت و مرمت به کارگاه و آزمایشگاه حفاظت و مرمت این مجموعه انتقال یافت.

بر اساس مطالعات تطبیقی اولیه این اثر احتمالا مربوط به دوره قاجار بوده و دارای مهر کارگاهی نیز می باشد.

پارگی، سیاه شدگی الیاف فلزی نقره، سستی الیاف، اسیدیته بالا و زرد شدگی، آلودگی بیولوژیکی و غیره از جمله آسیب های وارده به این بافته هستند.

مطالعات پروژه مذکور نیز شامل مطالعات هنری تاریخی و تطبیقی نقوش و بافت، مطالعات میکروسکوپی و دستگاهی شناسایی الیاف و الیاف فلزی، کشت قارچ، تست جابجایی رنگ، مطالعات آزمایشگاهی و شیمی تر شناسایی الیاف و رنگینه و غیره می باشد.

غبار روبی، پاکسازی و شتشو، استحکام بخشی، برگرداندن تغییر فرم به وضعیت اولیه، وصالی، ساپورت دهی موزون سازی الیافی و غیره نیز عملیات حفاظت و مرمتی است که بر روی این اثر انجام خواهد شد.

زری بافی عبارت است از پارچه های زربفت؛ پارچه هایی که پودهای آن طلاست. در این هنر پارچه هایی با نقش و نگارهای سنتی و تار و پودهائی از ابریشم و گلابتون با دستگاههای کاملا سنتی دستی بافته می شود.

این بافته سنتی نیز مانند بسیاری از پارچه  های سنتی از دو گروه نخ تار و پود تشکیل شده است. در زری بافی سنتی هم نخ تار و هم نخ پود از جنس ابریشم بوده و وقتی پارچه بافته می‌شود از شفافیت و لطافت خاصی برخوردار می شود.

مواد اولیه این صنعت ابریشم طبیعی است. برای بافت این پارچه از رنگ بندی پیچیده ای استفاده نمی کنند. برای نخ تار در نهایت از دو رنگ و برای نخ پود از شش رنگ استفاده می شود.

از جمله نکات مهم در بافت پارچه زربفت استفاده از نخ های نازک طلا ونقره است. عامل دیگر پیچیدگی طرح و نقش پارچه است که به کمک همان چند رنگ تولید می شود.

مراحل بافت زری بافی شامل نقشه بندی، چله کشی، گذراندن ابریشم از وردها و شانه ها می باشد

زری بافی از هنرهای ملی ایرانیان است که از زمان هخامنشیان و سپس در زمان ساسانیان بافتن پرده ها و پارچه های زری رواج داشته است و برای تزئین کاخهای سلاطین به کار می رفته. در حالیکه بنا به اسناد و مدارک به دست آمده حدود 2000 سال قبل محصولات ابریشمی ایرانی در آسیا و اروپا شهرت خاصی داشته است و بهترین پارچه های زری و مخمل به دست هنرمندان و صنعتگران با ذوق ایرانی بافته می شده است.

 مورخین و پژوهشگران می نویسند هخامنشیان در استفاده از پارچه های لطیف و لباسهای فاخر پیشقدم بوده و پرده های الوان ایرانی که با نخهای گلابتون بافته شده بودند در دنیا مشهور و معروف بوده اند؛ بطوری که میان رومیان همه ساله مبالغی برای زری های ایرانی خرج می کرده اند. از دوران ساسانیان نیز پارچه های زربفت بسیار زیبا در موزه ها و کلیساهای اروپا موجود است.

پس از اسلام و بخصوص در عصر سلاجقه نقوش اسلامی با ساسانی تلفیق و استفاده خط کوفی در حاشیه پارچه ها باب گشت. در دوران مغول این هنر دچار زوال گردید، اما با روی کار آمدن تیموریان مجددا مورد توجه قرار گرفت.

در دوران صفویان و بخصوص بعد از پایتختی اصفهان زری بافی نیزمانند سایر هنرها مورد حمایت جدی قرار گرفت و بهترین استادان به اصفهان دعوت شدند. این استادکاران در کارگاههای مجهزی که کارگاه شاهی نامیده می شدند به تربیت شاگردان و تولید پارچه های زری بسیار زیبا مشغول شدند.

در دوران صفویه پارچه های زربفت و زری های ایران بصورت صادرات، هدیه به سلاطین و رهبران و سفرا و بصورتهای دیگر به کشورهای اروپائی راه یافتند و این هنر ایرانی طرفداران و خریداران بسیاری بدست آورد.

پس از صفویه به دلیل تقلید از غرب هنر زری بافی مورد بی مهری واقع شد اما در سال 1309 کارگاهی توسط دولت وقت و به اهتمام استاد حسین طاهر زاده بهزاد و به ریاست استاد حبیب الله طریقی تاسیس شد.