عنوان کتاب: نهج البلاغه

گردآوری شده توسط ابوالحسن محمد الرضی بن الحسن الموسوی

انتشارات: دارالکتاب لبنان 1387 ه.ق (1967م، 1346 ه.ش)

نهج البلاغه موجود در موزه کتابخانه سلطنتی نیاوران گرد آوری شده توسط ابوالحسن محمد الرضی بن الحسن الموسوی مشهور به سید الرضی است که توسط دکتر صبحی الصالح در سال 1926 تصحیح و در دارالکتاب لبنان چاپ ومنتشر شده است و از طرف ناشرین دارالکتاب در سال 1346 به کتابخانه کاخ نیاوران هدیه داده شده است.

سید رضی ابوالحسن محمد بن موسی معروف به سید رضی و یا شریف رضی از علمای قرن 4 هجری قمری شیعه و گردآورنده نهج البلاغه است. وی نهج البلاغه را حدودا چهار صد سال پس از زندگی حضرت علی ن ابی طالب (ع)گردآوری و تدوین کرده است.

ایشان در سال 359 هجری قمری در بغداد به دنیا آمد. پدر و مادر سید رضی هردو از سادات علوی از نوادگان حسین بن علی(ع) بودند. نسب وی از جانب پدر با پنج واسطه به موسی کاظم (ع)امام هفتم شیعیان می رسد. از این رو گاهی شریف رضی را «رضوی» می خوانند و از طرف مادر نسب وی باشش رابطه به علی بن حسین(ع) امام چهارم شیعیان می رسد.

سید رضی در سن 47 سالگی در سال 406 ه.ق در شهر بغداد در گذشت و در کاظمین در کنار قبر امام موسی کاظم و امام جواد دفن شد.  

نامگذاری نهج البلاغه

درسال 400 هجری قمری سید رضی به جمع آوری سخنان امیر موٌمنان حضرت علی (ع) پرداخت. نام کتاب را «نهج البلاغه» نهاد و در مقدمه علت این نامگذاری را چنین بیان نمود: بعد از تمام شدن کتاب چنین دیدم که نامش را نهج البلاغه بگذارم زیرا این کتاب درهای بلاغت را به روی بیننده می گشاید و خواسته هایش را به او نزدیک می سازد.

نهج (به فتح و نون ساکن هاء) به معنای راه آشکار است. بنابراین، نهج البلاغه به معنای راه و طریق آشکار بلاغت است. سید رضی در مقدمه کتاب می گوید: آن را نهج نامیدم، زیرا، درهای بلاغت را به روی کسی که بخواهد در آن نظر کند، می گشاید.

محتوی نهج البلاغه

سید رضی در مقدمه اش بر نهج البلاغه در نحوه دسته بندی مطلب می نویسد: دیدم سخنان علی (ع) بر سه محور است: نخست خطبه ها و فرمانها و رساله ها و سه دیگر حکمتها و موعظه ها. به توفیق خداوندی به گزینش خطبه های اعجاب انگیز و سپس، نامه های دلپذیر و سپس، حکم و آداب نیکوی او پرداختم و برای هر یک بابی گشودم و میان هر باب ورقه های نانوشته قرار دادم، تا اگر کلامی از آن حضرت به دست آمد که در ضمن گفتگو با کسی برزبان آورده یا پاسخ پرسشی بوده یا به غرض  دیگری خارج از آن مقاصدی که یاد کردم، بیان شده است، برای آنها هم جایی قرار دادم. یعنی آن را در جایی که بیشتر با آن متناسب بود و بهتر سازگارش یافتم، نوشتم. در میان آنچه از کلام علی(ع) برگزیده ام، گاه فصلهایی است ناهماهنگ و در آنها سخنانی دلپذیر آمده که در آن سلک، انتظام نمی یابد. سبب این است که من نکته ها و سخنان دلاویز را آورده ام و قصدم پیوستگی و انتظام آنها نبوده است. وی در ادامه می گوید: دیده می شود در اثنای این گزینش، لفظی مردد و معنایی مکرر آمده است. در چنین مواردی عذر ما این است که سخنان علی (ع) به چند گونه روایت شده و میان روایات هم اختلاف زیادی هست. چه بسا اتفاق لفتاده که سخنی از او در روایتی آمده باشد و ما آن را بدان گونه که یافته ایم نقل کرده ایم، سپس، روایت دیگر به دست آمده است که سخن را به گونه دیگری بیان کرده است،یا چیزی بر آن افزوده و یا لفظ بهتری در عبارت به کار برده است. حال چنان اقتضا می کند که آن صورت هم ذکر شود تا بر گزینش نخستین، تاکیدی دیگر باشد و هم قصد ما در نوشتن بهترین و شیوا ترین صورت کلام امام برآوره گردد؛ ونیز ممکن است که مطلبی در جایی نوشته شده ولی پس از چندی در جای دیگرباز هم آن را تکرار کرده باشم، ولی این کار به سبب سهو و فراموشی نه از روی قصد و عمد. من، با این همه، ادعا نمی کنم که بر همه سخنان امام (ع) احاطه یافته ام و هیچ چیز فوت نشده باشد. بعید هم نمی دانم که آنچه که به دست من نرسیده بسی بیشتر از آن باشد که به دست من رسیده است و آنچه به تصرف من در آمده کمتر از آن باشد که بدان دست نیافته ام. اما بر من لازم بود که تا آنجا که توان داشتم، بکوشم و خدای سبحان است که راه برمن می گشاید و مرا راه می نماید. ان شاالله

خطبه ها

نهج البلاغه دایرة المعارفی از فرهنگ اسلامی است: خداشناسی و جهان فرشتگان، پیدایش عالم، طبیعت انسان، امتها و حکومتهای نیکوکار یا ستمباره. اما نکته اصلی این است که در سراسر این سخنان، خواست امام تدریس علوم طبیعی و جانور شناسی یا فهماندن نکته ای فلسفی و یا تاریخی نیست.

سخنان حضرت علی (ع) در طرح این گونه بحث ها همچون قرآن کریم است به زبان موعظه از هر پدیده محسوس یا معقول نمونه ای روشن و قابل درک در پیش چشم شنونده قرار می دهد. سپس آرام آرام او را با خود به سر منزلی می برد که باید بدان برسد، به در گاه خدا و آستان پروردگار یکتا. آنجا که سخن در خلقت آسمان و زمین و آفتاب و ماه و ستاره ها و کوه هاست، به زبان اندرز یاد می دهد که آنچه آفریدگار به آفریدگان بخشیده خیر محض است، اما انسان ناسپاس حق این همه نعمت را نمی گزارد و از راه خدا به راه شیطان روی می آورد و بخشش الهی را در راه انگیختن شر و برپا کردن فتنه صرف می کند و آنچه که تذکار داستان پیشینیان است به حاضران تعلیم می دهد که روزگار آینه عبرت است و گذشته را در آن توان دید اما عبرت گیرنده کی و چه کسی است؟ ببینید امتهای از میان رفته و در زیر خاک خفته چه کردند و چه دیدند کار نیک آنان را تقلید و از ارتکاب کار زشتی که به نابودی آنان منتهی گشت بپرهیزید.

نامهها

نامه ها نامه هابیشتر دستور کار حکمرانان است که: چگونه با طبقات مردم رفتار کنند و چه سان در نگهبانی خزانه ملت بکوشند. در هزینه صرفه و صلاح جامعه را در نظر بگیرند. اما مضمون این نامه ها دستور حاکم نیمی از پهنه مسکونی جهان آن روز که به عاملان زیر دست خود فرمان دهد نیست، نوشته پدری مهربان، سالخورده و سرد و گرم روزگار چشیده است که به فرزندان خویش می آموزد تا در نبرد زندگی چگونه با مشکلات روبرو شوند. 

کلمات قصار

در این قسمت، گزیده سخنان حکمت آمیز امیر مؤمنان علیه اسلام و پندهایش و نیز پاسخ پرسشها و گفتار های کوتاه وی آمده است.

این نسخه از نهج البلاغه در سال 1926 توسط دکتر صبحی الصالح تصحیح و در دارالکناب لبنان چاپ و منتشر شده است. دکتر صبحی الصالح درسال 1925 در طرابلس متولد و در 7 اکتبر 1986 در بیروت ترور شد. ایشان رئیس شورای عالی اسلامی در لبنان، دبیر کل انجمن علمای لبنان، دبیر کل جبهه اسلامی در لبنان و متفکر مسلمان  بود که در زمان حیات خویش کتاب هایی در جامعه عربی نگاشت که بیشتر سعی در شناساندن اسلام به جامعه مدرن داشت.

گردآورنده: زهرا خانه شیری