سه شنبه 21 بهمن 1399 - 11:08
تصنیف سپیده (ایران ای سرای امید)
آهنگساز: زنده یاد محمدرضا لطفی
خواننده: زنده یاد محمدرضا شجریان
شعر: هوشنگ ابتهاج (سایه)
اجرا: گروه شیدا
تصنیف سپیده (ایران ای سرای امید)
آهنگساز: زنده یاد محمدرضا لطفی
خواننده: زنده یاد محمدرضا شجریان
شعر: هوشنگ ابتهاج (سایه)
اجرا: گروه شیدا
تصنیف سپیده که در مجموعه آثار چاووش تحت عنوان چاووش 6 انتشار یافت، در روزهای نخست انقلاب اسلامی ساخته شد، لطفی درباره این اثر می گوید: «تصنیف سپیده دیرتر از مقدمه آن ساخته شده است. چند ماه پیش از نخستین کنسرت این اثر، وقتی به منزل سایه رفتم و با سه‌تار، آهنگ تصنیف را برای او نواختم علاقه‌مند شد که شعر آن را بسراید. خواهش کردم هر چه زودتر اقدام کند چون کنسرت در راه بود و بدون این تصنیف، کارمان ناقص می‌ماند. کار سرودن شعر طولانی شد و من نگران بودم، تا این که یک هفته مانده به اجرای کنسرت شعر آماده شد و من آن را نزد شجریان بردم.»
همچنین این اثر در شب پیروزی انقلاب توسط لطفی به رادیو برده شد و به عنوان سرود پیروزی انقلاب از رادیوی آن زمان پخش شد.
اجرایی که با صدای شجریان ضبط و منتشر شد در آذرماه 1358 در دانشگاه شهید بهشتی به شکل کنسرت اجرا شد که این کنسرت به صورت اتفاقی توسط کیوان ابتهاج ضبط می شود و بعد توسط مؤسسه چاووش انتشار می یابد.
این اثر در همان سال ها با صدای شهرام ناظری نیز در طی کنسرتی ضبط و اجرا شد. که ویدئویی از آن به جا مانده است.
بعد از بازگشت محمدرضا لطفی به ایران در سال هشتاد و چهار، این اثر در جشنواره موسیقی فجر در سال 1386 با گروه جدید شیدا و با آواز محمد معتمدی اجرا شد.
این تصنیف سرآمد تصنیف اجتماعی و انقلابی در سال های پس از انقلاب است و مانند سرود ملی، تمام مردم ایران را با روحی ملی و میهنی و خاطراتی مشترک از سال های پرشور انقلاب پیوند می زند.
پس از درگذشت محمدرضا لطفی که جمع کثیری از مردم و هنرمنـدان برای تشییع جنـازه او در تهران و گرگان گرد آمده بودند، این سرود یک صدا توسط هزارها نفر مردمی که برای بدرقه او آمده بودند، خوانده می شد و این نشانگر عمق تأثیرگذاری این موسیقی است.
تم اصلی تصنیف از یک الگوی ملودیک در ردیف اقتباس شده است و با وزن چهارتایی و پایه ای تکرار شونده، ملودی پرتحرک و کوبنده آغاز می شود.
سئوال و جواب های مکرر تار و گروه، رنگ آمیزی صوتی زیبایی در این قطعه ایجاد کرده است و فواصل منبسط ماهور از همان ابتدا احساس امید و پیروزی و را در شنونده ایجاد می کند. در روایات قدیم گفته شده است که دستگاه ماهور تداعی گر آغاز صبح و روشنی است و توصیه شده است که در آغاز روز نواخته شود.
این ویژگی با مضمون شعر که صبح پیروزی را نوید می دهد در ساخت تصنیف و پیوند با کلام به خوبی در نظر گرفته شده است و از نظر موسیقایی متن و موسیقی پیوند معنایی زیبایی با مفهوم سپیده صبح ایجاد کرده است.
هجاهای کشیده آغازین تصنیف روی کلمات "ای ایران" یادآور تصنیف "ای ایران ای مرز پر گهر" است و این تداعی معنایی تاریخی و عمیق به تصنیف می بخشد و پیروزی امروز ایران را به مبارزاتی طولانی از آغاز مشروطه پیوند می زند.
ایران، مفهوم از وطن است که از زمان عارف قزوینی وارد تصنیف سازی شده بود و همیشه با حرمان همراه بوده است در این تصنیف با مفهوم پیروزی پیوند می خورد.
پیروزی به مانند طلوع سپیده ای خونین پس از یک شب صد ساله که بالاخره به صبح می نشیند.
پژوهشگر: امید انارکی با همکاری مهناز اسدی