تاثیر زیانبار نور بر اشیا موزه ای

چهارشنبه 19 آبان 1395 - 13:19
مطالب زیادی در مورد اثرات زیانبارنور بر اشیاء موزه ای گفته، نوشته و به چاپ رسیده است .تقریبا هیچ توجهی به این موضوع که تاثیر نور موجب خرابی آثار هنری وعتیقه می شود نشده وتقریبا همه موزه داران در تهیه نور مناسب برای نمایش اشیاء به گونه ای که لطمه ای به آنها وارد نیاید مشکلاتی بی پایان دارند امید به اینکه این مختصر اطاعات مفید باشد.

مطالب زیادی  در مورد اثرات زیانبارنور بر اشیاء موزه ای گفته، نوشته و به چاپ رسیده است .تقریبا هیچ توجهی به این موضوع که  تاثیر نور موجب خرابی آثار هنری وعتیقه می شود نشده وتقریبا همه موزه داران در تهیه نور مناسب برای نمایش اشیاء به گونه ای که لطمه ای  به آنها وارد نیاید مشکلاتی بی پایان دارند امید به اینکه این مختصر اطاعات مفید باشد.

 

منابع نور

نور در موزه معمولا از سه منبع تامین می شود. نور خورشید ، لامپ معمولی ( منبع گرم ) ولامپ فلورسنت (منبع سرد) لامپ فلورسنت در

اواخر جنگ جهانی دوم در هنگامی که بسیاری از ساختمان موزه ها تجدید ، ومجموعه ها دوباره در موزه ها جای داده شد ،از آن زمان به

بعد استفاده از لامپ های فلورسنت به خاطر امتیازات زیر بر دیگر منابع نور مصنوعی برتری داشته است.

1-مقدار نور تولید شده به ازای هر واحد جریان برق مصرف شده بیشتر است

2-تنوع رنگهای نور بیشتر است

3-توزیع نور بهتر است

از همه مهمتر آنکه حالت رنگها ازهر منبع دیگر تامین نور مصنوعی که مقرون به صرفه نیز باشد بهتر است.

 

تحقیقات

احتمالا پیچیده ترین واکنشی که اشیاء موزه دست خوش آن می شوداز بین رفتن آن اشیاء توسط نور است ودست کم دویست سال است که دانشمندان سرگرم مطالعه این مشکل بوده اند و رنگ پریدگی ناشی از نور در محیط های مختلف موزه را مورد بررسی قرار داده اندو  نتیجه مطالعات آنها این بود که رنگ دانه هایی که مورد استفاده هنرمندان است موجب رنگ پریدگی اشیاء موزه می شودو تحقیقات آنها محدودبه این  بود.

ولی سال 1948 وقتی موزه داری در فرانسه متوجه شد رنگ آستر ویترینی بر اثر نور فلورسنت  پریده است و چشم دانشمندان بعد ازوقفه ای طولانی به واقعیات خرابی اشیا ء موزه ای تحت تاثیر نور ، باز شد  وگزارشات حاکی از آن که لامپ های فلوررسنت ممکن است بر اشیا ء  موزه ها  زیانبار باشد، زیرا اشعه ماورا بنفش که از لوله های لامپ فلورسنت پخش میشود، باعث نگرانی شدید واثرات زیانبار نور طبیعی و مصنوعی بر اشیاء موزه شد.

نور این نوع لامپ ها از تخلیه الکتریکی در بخار جیوه بدست می آید. این تخلیه الکتریکی موجب ایجاد اشعه ماوراءبنفش نیرومندی میشودکه البته قابل رویت نیست ولی پس از اینکه توسط پوشش شیمیایی مناسبی که سطح داخلی لوله لامپ را می پوشاند  جذب وتبدیل به نور می شود  از آنجا که بیشتر موزه ها وگالری های هنری در سراسر جهان  سیستم روشنایی فلورنست را اختیار کرده ولامپ فلورسنت بیشتر مشکلات ناشی از کاربرد  نور مصنوعی را حل میکند ولی اتفاقات تازه ای در زمینه  های دیگر به وجود می آورد تا آنجا که ممکن است صرف نظر کردن از این سیستم  را ضروری سازد.باتوجه به نظریه دانشمندان بسیاری از اشیاء در نور آبی سریعتر از نور قرمز فاسد میشودو این نظریه بااین قانون معروف  فیزیک که هرچه طول موج کوتاهتر باشد اشعه موثرتر است ، مطابقت دارد و نیز دانشمندان متوجه شدند ردیف امواجی که در فاصله 250-260میلی میکرون در ناحیه ماوراء بنفش قرار داردبسیار خطرناک است.و باتوجه به زیانبار بودن لامپ های فلورسنت لازم است راه حل مناسبی پیدا کرد که آثار هنری را به بهترین وکم خطر ترین شکل در معرض نمایش گذاشت.

علیرغم اینکه شدت اشعه لامپ های فلورسنت کم است ،به خاطر داشتن طول موج های کمتر از 310میلی میکرون موجب رنگ پریدگی مملوس میشود.واین وضع زمانی پیش می آید که مدت تابیدن نور نسبتا طولانی باشد .

اشعه لامپ های فلوروسنت ممکن است بیش از نور خورشید یا لامپ های معمولی باعث رنگ پریدگی شود زیرا تشعشع این نوع لامپ ها بیش از نور خورشید یا لامپ های حرارتی الکتریکی که معمولا مورد استفاده قرار می گیرد است که موجب  افزایش رنگ پریدگی برخی اشیاء موزه ای و آثار هنری می گردد.

تحقیقات زیادی در مورد تاثیر نور بر موادی خاص به عمل آمده است اما هیچ کدام از آن نتایج برای حل مسائلی که در موزه ها وجود

دارد، مفید نبوده است  زیرا این آزمایش ها  در شرایطی که رطوبت، درجه حرارت و نور به دقت در موزه ها کنترل شود ، انجام نشده است . اطلاعات کافی موجود نشان می دهد که انواع متعدد مواد موزه ای کلا یا جزئا توسط اشعه ماوراء بنفش آسیب دیده اندو مارابه این نتیجه می رساند که:

1-       کلیه نورها موجب رنگ پریدگی میشود

2-       اشعه ماوراء بنفش در موزه ها بی فایده ویک عامل بالقوه مخرب نیرومند است.

3-       غیر از اشیاء فلزی سنگی وسرامیک تعدادزیادی از اشیاء موزه ای در معرض آسیب  ناشی از نور قرار گرفته اند.

4-       نور گرما رطوبت با کمک یکدیگر عمل میکنند .

 

عوامل موثر در خرابی ناشی از نور

نور یکی از عوامل مهم درخرابی و فرسودگی اشیا ء موزه ای  است که شامل موارد زیر می شود

1-       شدت تابش نور

2-       مدت نور دیدن

3-       ویژگی طیفی اشعه

4-       استعداد ذاتی اشیا ء نسبت به جذب نور و تاثیر پذیرفتن از آن .

عوامل خارجی موثر ناشی از نورکه بر میزان خرابی  اشیاء تا ثیر میگذارد  عبارتند از :

الف : رطوبت   ب: درجه دما   ج : گازهای فعال جو   د: وجود اکسیژن  رطوبت نسبی شدید ودمای زیاد .

معمولا وجود اکسیژن موجب تسریع جریان خرابی می شود اما خرابی ناشی از نور بیشتر ناشی از 3عامل اساسی به شرح زیل است

 1- ویژگی های  اشعه 2- جنس مواد 3- شرایط نور دیدن

 

مدت زمان نورر دیدن

زمان رابطه ای مستقیم با قرار گرفتن اشیاء در برابر نوردارد . مدت زمان نور دیدن یکی از عوامل مهم  است .و اشیاء موزه ای حساس را

نباید در معرض نور قرار دارد. حساسیت مواد در برابر تاثیرات نور متفاوت است وممکن است یک ماده خاص بیش ازماده دیگر در برابر

تاثیرات نور حساس باشد.

 

  درجه دما :

درجه دما تاثیر زیادی روی اشیاء دارد . افزایش دما بر انگیزش کلی اتم می افزاید وتغیرات شیمیایی را روی اشیا ء می گذارد.

بنا براین اندازه گیری دمای سطح شیء ضروری است  وبهترین وسیله برای این کار حرارت سنج نوری است.

 

رطوبت نسبی

رطوبت یکی از عوامل خارجی است که بر میزان خرابی اشیاء تاثیر می گذارد وتحقیقاتی که دانشمندان به عمل آورده اند نشان داده

که درصد رطوبت در خود شیء عامل کنترل کننده است ،نه رطوبت هوا.

 

وجود اکسیژن

آنچه که پیر شدن می نامیم اغلب یک فرایند کند اکسیده شدن است.محققان بارها نشان داده اند که وقتی اکسیژن از محیط واکنش خارج

شود رنگ پریدگی وشکنندگی اشیا ء به علت تابش نور بر آنها خواه نور مرئی باشد، خواه نور نزدیک به ماوراء بنفش  باشد در هر صورت

متوقف می شودو نشانه های بارزی حاکی از تاثیر فرایند های اکسیداسیون بر رنگ مواد پارچه ای دخالت دارد.

 

اشیاء موزه ای حساس در برابر نور

 از نظر ساختمان مولکولی ، اشیایی که در موزه ها با آنها سرو کار داریم تقریبا به دودسته قابل تقسیم اند:

  1-مواد تشکیل شده از مولکولهای ساده، مثل فلزات ، رنگ های آلی و غیر آلی

  2- مواد تشکیل شده از چند ملکول ،مثل کلیه بافته ها، انواع کاغذ ها ، چوب وچرم...

   مواد گروه اول معمولا تحت تاثیر نور مشکلات عمده ای را از لحاظ پیر شدن طبیعی ایجاد نمی کنند. اما پیر شدن طبیعی مواد گروه دوم

تحت تاثیر نور ،موضوعی به مراتب مفصل تر وپیچیده تر است زیرا مواد آلی مثل رنگ روغنی ، رنگ لعابی ، چوب ،کاغذ ها ، پارچه ها ،

رنگ ها ، چرم وغیره عمدتا از کربن ، هیدروژن ، اکسیژن ومقداری ازت که به شیوه های گوناگون به یکدیگر اتصال دارند ترکیب شده اند.

اشعه ماوراء بنفش که از شیشه عبور میکند می تواند کلیه مواد عالی را نابود کند.

 

اولین کار موزه دار تشخیص اشیایی می باشد که در اثر تابش  نور واکنش نشان داده است وبه نور حساس باشد، در نتیجه در معرض

خرابی ناشی از نور قرار گرفته است.که شامل اشیاء زیر میباشد

1- انواع پارچه 2- چرم 3-پر 4- نقاشی و نمونه های پوست حیوانات و چوب های رنگ شده انواع بافته های  داری ممکن است این اشیاء

در اثر تابش نور صدمه ببینند . بنا براین موزه داران باید در مورد سیستم تامین روشنایی موزه تصمیم گرفته و سیستمی را انتخاب کنند که

هم برای نمایش اشیا مناسب باشد هم برای حفاظت آنها در غیر این صورت دیریا زود اشیای که در معرض نور قرار دارند در مقابل تابش

نورحساس هسنتد خراب شده وسر انجام ازبین خواهند رفت.

 

اقدامات حفاظتی در برابر صدمات ناشی از نور

آنچه که گفته شد ، مشخص است نور از هر منبعی که باشد باعث آسیب دیدن اشیایی که نسبت به آن حساس هستند میشود . اشعه ماوراء

بنفش میتواند مضر باشد .بنابراین تامین روشنایی مناسب  برای موزه عبارتند از: 1- ایجاد توازن در این زمینه ها 2- محافظت خوب ازاشیاء

3- قرار دادن درست اشیاء و موزه آرایی مناسب

طرح روشنایی مناسب  موزه کاملا به تامین حفاظت اشیا ء موزه ای بستگی دارد .بنا براین برنامه ریزی شیوه نصب لامپ ها باید مبتنی

برمطالعه اثرات شیمیایی وفیزیکی نور باشد . کلیه طرحها ی مربوط به تامین روشنایی موزه را باید پس از در نظر گرفتن مجموعه عواملی

تهیه کرد که احتمالا حفاظت  مجموعه ها را تضمین میکند و از آنجا که بیشتر اشیا ء موزه ای در برابر نور حساس هستند تو صیه می شود

روش ها و وسایلی اتخاذ گرددتا عوامل مخرب منابع نور به حداقل رسیده یا از میان برداشته شود .

 نور آفتاب دارای تاثیرحرارتی  زیادی روی مواد آلی است واین مورد به مراتب موثر ترو مهمتر  از کلیه منابع نور مصنوعی رایج، که

موجب ازبین رفتن اشیاء می شوداست وباید به هرنحوی که شده جلوی ورود مستقیم نور آقتاب به تالار های نمایش موزه گرفته شود .

کنترل روشنایی نور موزه  رامی توان به چند طریق انجام داد1- با تغییر کیفیت طبیعی نور ودر نتیجه با حذف اشعه ماوراء

بنفش واشعه نزدیک به آن 2- به حداقل رساندن شدت تابش نور که به سطح شیء برخورد میکند 3- ترکیب مناسبی از هر دو مورد اقدام

احتیاطی چندین راه چاره برای خلاصی ازشرتاثیرات سوء نور وجود دارد.باید اشیائ حساس در برابر نور یا با کاهش مقدار اشعه بنفش یا

بااستفاده از هر دو حفاظت کرد. از آنجا که کاهش مدت نمایش موجب خطرکمتر آسیب دیدن اشیاء می شود. اشیاء حساس رانباید به طور

دائم یا به مدت طولانی در معرض نمایش گذاشت ومی توان از هر وسیله ای جهت کاهش مقدار نور یا کم کردن مدت قرار گرفتن شیئی

در برابر نور استفاده کرد .  

خطرات احتمالی ناشی از نور را میتوان با حفظ درجه حرارت ورطوبت نسبی در اندازه مناسب کاهش دادمعمولا وجود رطوبت موجب افزایش

میزان خرابی شیمیایی ناشی از نور میشود . به این دلیل نباید اجازه داد رطوبت نسبی هوای اطراف به طور اخص مقدار رطوبت خود اشیا ء

ازمقدار لازم بیشتر شود. ترکیب هوای اطراف نقش مهمی در خرابی ناشی از نور بازی میکند.

ازآنجا که اکسیژن و رطوبت به رنگ پریدگی کمک میکند معمولا حساسیت در مقابل نور را میتوان با محبوس کردن مواد رنگ شده در

هوای خشک ، به دور از اکسیژن ورطوبت بیش از حد وازبین بردن عناصر خارجی کاهش داده مخصوصا به نمک ها واکسید های فلزات به

ویژه آهن که در غبار وجود دارد توجه کرد. بنابراین باید اشیاء موزه ای را در هوائی عاری از غبار نگهداری کرد.

 

نتیجه

برای حفاظت اشیا ء موجود در موزه ها نباید از هیچ تلاشی جهت کنترل روشنایی از طریق علمی فرو گذار کرد از آنجا که بیشتر اشیاء موزه

ای در مقابل نور حساس هستند میزان روشنایی نباید بیش از حد باشد ونیز به ویژه باید اشعه ماوراء بنفش را ، هم در نور آفتاب وهم در نور

فلورسنت از میان برد اغلب میتوان این کار را بامنعکس ساختن نور از روی دیواری که بارنگ سفید بدست آمده  واز ترکیبات روی بارنگ

سفید تیتانیوم رنگ آمیزی شده است انجام داد آزمایشات انجام شده تردیدی باقی نمی گذارد که نور غیر مستقیم اشعه ماوراء بنفش بسیار

کمی دارد. می گویند امروزه فقط در یک نقطه از موزه های جهان  نور مناسب وجود دارد وآن محلی است به نام NARA  درژاپن که در

آنجا مجموعه شوسون SHOSOIN که شهرت جهانی دارد خفاظت میشود.             

آزمایشات نشان داد ه است اماکن خنک وغیر آلوده که به اندازه معقول روشن باشد ، نه تنها برای نگهداری پارچه  های پر ارزش بلکه برای

حفاظت انواع مواد آلی که بخشی از مجموعه موزه ها  را تشکیل میدهند مناسب است.

 

      منابع:

-          کتاب حفاظت ونگهداری مجموعه های موزه ای  نویسنده :سوارنا کمال  مترجم مهرداد وحدتی

-          جزوه آموزشی تا ثیرات نور بر اشیاء موزه

-          اینترنت

            

 

گردآورنده : منیره رفیعی 

شناسه خبری: 1708
تاریخ انتشار: 1395/8/1913:19
هشتگ ها:

ارسال دیدگاه ها

پیغام شما با موفقیت ارسال شد
کاراکترهای باقی مانده : ( 1000) حرف

آخرین مطالب