سه شنبه 12 فروردين 1399 - 19:21

- باغ تاریخی نیاوران

مجموعه فرهنگی تاریخی نیاوران در باغ بزرگی به مساحت حدود 11 هکتار در شمال تهران قرار دارد. این مجموعه دارای ابعاد چندگانه تاریخی، هنری و طبیعی است که نمی توان آن را محدود به یک یا چند موضوع خاص نمود؛ اما آنچه اولویت و موضوع اصلی این مجموعه را شامل می شود پیشینه آن در قالب روایت های شفاهی و مکتوب و مجموعه آثاری است که متعلق به دو سلسله قاجار و پهلوی می باشد. به عبارت دیگر ارگ حکومتی نیاوران در دو دوره زندگی جاری و پویا در قامت قصر حکومتی بوده و هر دوره دارای روایت ها و ارزش های تاریخی و فرهنگی مهم و فراوانی است. اما نکته حائز اهمیت این است که این ارگ حکومتی در دل یک باغ بزرگ تأسیس شده است و امروزه دیگر ما با یک ارگ حکومتی فعال روبرو نیستیم، بلکه با یک مجموعه فرهنگی تاریخی روبرو هستیم که با نگاه موزه ای، سامان یافته و باید یادآور و نشان دهنده ارگ های حکومتی قاجار و پهلوی باشد.

اما در کنار این کاخ ها و عمارت های قدیمی، باغ تاریخی نیاوران نیز دارای ویژگی های منحصر بفردیست و به عنوان یکی از نمونه های خاص باغ ایرانی محسوب می شود. شکل باغ ایرانی شامل انتظام آب، انتظام گیاه و انتظام معماری است. باغ ایرانی با تاریخ پیدایش قنات پیوند دارد اولین باغ‌های ایرانی در مسیر خروجی قنات‌ها شکل گرفته‌است.

در باغ نیاوران نیز از زمان شکل گیری آن در دوره قاجار تا به امروز، چهار رشته قنات فعال وجود دارد: قنات انیس الدوله، قنات دیوانخانه، قنات اندرون و قنات محمدرضا که این آخری ظاهراً از قنات های قدیمی نیاوران بوده که داخل باغ صاحبقرانیه افتاده است و به طور سطحی در جویبارهایی با شیب های متفاوت تقسیم شده و شدت و حجم جریان آن در طول سال با توجه به فصل متفاوت است.

از منابع و شواهد موجود این گونه برمی‌آید که احداث فضای سبز و باغ مشجر نیاوران، با بهره‌گیری از ایده‌ها و سبک‌های آرایش باغ‌های اشرافی در قرون گذشته ایران صورت گرفته‌ است. احتمالاً شیوه غرس درختان و انتخاب گونه‌های اولیه با اصول یادشده هماهنگی موزونی داشته است.

نظم و تقارن در بناهای موجود فی‌النفسه آرایش فضای سبز، طراحی آبنماها و ردیف‌ کاری اشجار با اشکال هندسی منتظم در این فضا را دنبال می‌نموده است و چنان که در قدیمی ترین عکس های هوایی باغ دیده می‌شود اصول و سبک باغ سازی ایرانی را دنبال می‌کرده ‌است.

گونه‌های مختلف گیاهی، از ویژگی های بارز باغ تاریخی نیاوران محسوب می‌شود، گونه گیاهی غالب موجود، درخت تنومند و کهنسال چنار است ‌و تقریباً معادل هشتاد درصد از پوشش سبز محوطه را به خود اختصاص داده است. تعدادی گونه‌گیاهی غیر بومی نیز در مجموعه موجود است که به تدریج با شرایط محیطی منطقه سازگاری یافته و زیبایی خاصی به مجموعه بخشیده‌اند. به عبارتی شرایط طبیعی حاکم بر دامنه رشته کوه های البرز، هوای مناسب کوهپایه‌ای، خاک های آبرفتی و حاصلخیز و فراوانی آب در این محوطه، محیط کاملاً مناسبی را برای رشد و نمو گونه‌های مختلف گیاهی فراهم نموده است.

درخت چنار، انواع سرو، انواع کاج، انواع درختان سوزنی برگ، سه رنگ، سپیدار، انواع سِدروس، نمدار، توسکا، سکویا، بلوط، شاه بلوط، درخت لاله، نرگس درختی و انواع درختان میوه مانند توت، شاتوت، گردو، خرمالو، انجیر و گلابی عمده ترین درختان باغ نیاوران را تشکیل می دهند.

در میان درختچه های این باغ تاریخی می توان به یاس زرد، یاس بنفش، یاس هلندی، انواع ماگنولیا، انواع شمشاد، شمشاد جنگلی، پیچ گلیسین، پیچ امین الدوله، زغال اخته، فندق زینتی، گونه ای خاص از سرو به نام ژونی پیروس، نارنج سه برگ، ختمی درختی، سنجد زینتی، گل یخ و ماهونیا اشاره کرد.

انواع مختلف گل نیز در این باغ به چشم می خورد از جمله: انواع گل های هفت رنگ و مینیاتوری، پیراکانتا، شیرخشت، رزماری، لاوان، بربریس قرمز، انواع رز، انواع زنبق و همچنین انواع نشاء فصل بهاره، تابستانه و زمستانه.

عمده ترین گیاهان پوششی باغ نیاوران نیز شامل: چمن، مینای چمنی، چمن دایکوندرا، آجوکا و توت فرنگی زینتی می باشد.

باغ نیاوران در کنار درختان قدیمی و تنومند، مجموعه‌ای از پرندگان را در خود جای داده است. چرخ ریسک نیزار، بلبل خرما، گنجشک خانگی، دارکوب خالدار، کلاغ ابلق، شاه طوطی، یاکریم، مرغ مینا، سار، طوطی طوق صورتی، کبوتر کوهپایه، دلیجه و قمری از جمله پرندگانی هستند که وقتی در باغ راه می‌روید، صدای آن‌ها را به وفور می‌شنوید.

در حال حاضر نیز آبیاری فضای سبز این مجموعه از طریق این آب ها صورت می پذیرد.

- باغ ایرانی

معماری ایرانی دارای ویژگی هایی است که در مقایسه با معماری کشورهای جهان از ارزش و رمز و رازی مختص به خود برخوردار است. این ویژگی چون طرحی متناسب، هندسه ای بدیع، تناسباتی موزون، سازه ای دقیق و خلاقیت هایی نو و بالاخره تزئیناتی گوناگون که هر یک در عین سادگی معرف شکوه معماری این سرزمین است.

هنر باغ سازی یکی از کهن ترین هنر های ایرانیان است که دارای سنت های ارزشمند و قدرتی معنوی است و به بهترین وجه به سمت شمال-جنوبی جهت گیری می شود. شکل باغ در ایران از دیرباز تاکنون با طبیعت و میزان آب تناسبی کامل داشته، بنابراین از دیرباز باغ ها به شیوه های گوناگون ساخته شده است.

با روی آوردن ایرانیان به دین اسلام، جهان بینی اسلامی باعث ترویج باغ سازی ایرانی در تمام نقاط ایران شد، لذا ایرانیان بهشتی را در این عالم طرح کردند که با خصوصیات این دنیا مطابقت دارد اما تصویری از آخرت را تداعی می کند و بالاخره می توان اذعان داشت که باغ ایرانی مزین به نظم و تناسب، برخوردار از حرمت و محرمیت، منزه از بیهودگی و افراط و تفریط، مساعد با قناعت و صرفه جویی و مجهز به پایداری است.

فرهنگ ایرانی انسان را جدا از طبیعت نمی داند بلکه او را همراه با سیر عناصر طبیعت و جز لاینفک آن و دل سپردن به طبیعت و استفاده از مناظر طبیعی را علاوه بر اینکه پی بردن به آیات و نشانه های خدا می بیند، موجب حظ بصر و نشاط روان آدمی می داند. از این رو معماری و هنر ایران به شدت طبیعت گرا است. این اصل در باغ ایرانی سبب به وجود آمدن فضاهای نیمه باز مانند ایوان و کوشک شده که پیوند دهنده فضای طبیعت و بخش ساخته شده است.

مهم ترین مشخصه باغ ایرانی که آن را در یک نگاه از باغ های دیگر ملل متمایز می سازد، هندسه حاکم بر آن است، چراکه طرح کالبدی آن بر اساس ساختار هندسی بسیار دقیق، حساب شده و منحصر به فرد شکل یافته است که در آن به طور عمده از اشکال مربع و مستطیل استفاده می شود.

به عبارتی، شکل باغ ایرانی شامل انتظام آب، انتظام گیاه و انتظام معماری است. این انتظام در قالی‌های ایرانی نیز قابل جستجو می‌باشد و عناصر این انتظام (آب، گیاه و معماری) در نگارگری ایرانی موجودند و تصویری ایده‌آل از باغ ایرانی را ارائه می‌دهند.

باغ ایرانی در عین وحدت در خطوط کلی، هندسه و مصالح اجرایی، دارای تنوع فضایی بی نظیری است. تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم از طریق محدودسازی، تنظیم فاصله دید، بهره گیری از اشکال هندسی، طرح کاشت، ترکیب بندی های متفاوت از گونه های گیاهی، کارکردهای فضایی آب، بهره گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا می کند. محورهای اصلی، محورهای فرعی، کرت ها، انواع حوض ها و فضاهای ساخته شده نشان از یک نظم و وحدت سازی در کلیت باغ می دهند.

آغاز ساماندهی باغ را باید در زمان هخامنشیان جستجو نمود. در باغ‌های سلطنتی پاسارگاد (سده 6 پیش از میلاد) وجود هندسه سازمند و منظم در باغ شاهی (اختصاصی) و در مقیاس کلان در باغ‌های پیرامون کاخ‌ها، تبدیل به الگویی شده‌است که بعدها در دوره ساسانی و پس از اسلام شاهد تکامل آن هستیم.

در دوران ساسانی (633–224م) باغسازی گسترش فراوانی می‌یابد. جایگاه والای طبیعت در تفکر زرتشت به ویژه پرستش آب موجب گردید تا علاوه بر انتظام انسانی در باغ چشم‌اندازها و بستر طبیعی نیز مطرح گردد. باغ قصرهای این دوره همانند تخت سلیمان و کاخ فیروز آباد بیستون در بستر طبیعی جذاب مانند دریاچه و چشمه مکان یابی گردیدند. تنوع هندسی مشخص‌ترین ویژگی باغ‌های این دوره‌است. انتظام‌های محوری، مرکزی و چهاربخشی در باغ‌های این دوره دیده می‌شود.

با استقرار تمدن اسلامی در دوره بنی‌امیه در سامره و اندلس باغ‌هایی احداث گردیدند که همچنان از باغ‌های ساسانی مورد الگوبرداری قرار گرفته بود. بسیاری از محققین با شکوه‌ترین عصر باغسازی در ایران را در دوره صفویه می‌دانند. در این دوره باغات در گستره شهر به عنوان هنر شکل دهنده ساختار فیزیکی شهر بودند و همچون منظومه‌ای سبز تمامی ساختار شهر را تحت تأثیر قرار می‌دادند. باغسازی در دوران صفویه از قزوین شروع شد. این شهر به عنوان پایتخت صفویه انتخاب گردید و به صورت باغ- شهر سازمان یافته بود که اکنون از باغ‌های درباری به جز چند ساختمان چیزی باقی نمانده‌است. در زمان شاه عباس، پایتخت از قزوین به اصفهان تغییر مکان داد. در اصفهان از همنشینی فضاهای فضاهای شهری، خیابان، میدان و باغ ساختار هندسی این باغ شهر شکل گرفت.

سیر تحول طراحی باغ در دورهٔ صفویه نیز همانند زنجیره‌ای به دورهٔ تیموریان مرتبط بوده و در دوران قاجاریه به علت ارتباطات فرهنگی گسترده ایران با اروپا نشانه‌هایی از از الگوی باغسازی اروپایی در باغ‌های ایران نفوذ کرد و در دوران پهلوی به علت سهولت تردد بین ایران و دیگر کشورهای اروپایی احداث باغ‌ها و پارک‌های اروپایی یا آمیخته‌ای از آن‌ها رواج یافت.

باغ‌های ایرانی را یا در زمین‌های مسطح ایجاد می‌کردند و باغ‌های دشتی بودند یا در زمین شیبدار، که امکان می‌داد باغ را با آبشارها و درخت های بیشتر، زیباتر ساخت. مانند باغ تاج نظر، باغ شاهزاده ماهان و باغ تخت شیراز. در باغ ایرانی توجه خاصی به شکل‌های هندسی می‌شد و شکل مربع که فاصله بین اجزاء باغ را ساده و روشن نشان می‌داد از اهمیت خاصی برخوردار بود.

برای کاشت درخت، نخستین گام، دقت در تعیین فاصله محل کاشت از هر طرف بود و بدین ترتیب مربع‌هایی شکل می‌گرفت که از هر طرف می‌توان ردیف درختان را دید. در باغ های ایرانی علاوه بر عمارت یا کوشک اصلی بناها سردر هم بود که در حقیقت بیرونی باغ یا محل پذیرایی محسوب می‌شد. در میان کرت باغ ایرانی معمولاً گیاهانی می‌کاشتند که زیاد بلند نشوند و همیشه سبز و زیبا باشند. یک اصل مهم در باغ‌سازی ایرانی چشم‌انداز اصلی به شکل مستطیلی کشیده است.

برای ایجاد سایه، در باغ‌های ایرانی از درختان سایه افکن استفاده می‌شد. در دو خیابان دو طرف میان کرت یا آبنما، برای کمک بیشتر به ایجاد سایه، گذرگاه‌های باغ‌ها را باریک‌تر انتخاب کرده تا سایه درختان دو طرف همه سطح گذرگاه را بپوشاند و به این ترتیب دالان سرپوشیده‌ای از درختان می‌ساختند. درختانی که معمولاً کنار خیابان‌های باغ، در محور اصلی، می‌نشاندند سرو، کاج و نارون؛ یا سرو، کاج و چنار؛ یا سرو، کاج و ارغوان بود.

- گل‌ها در باغ

جایگاه گل‌ها در باغ درپای درختان بود. گل هایی کاشته می‌شد که خاصیتی داشته باشند، هم از عطر آن‌ها استفاده می‌شد و هم از گلبرگ هایشان حلوا و مربا درست می‌کردند و برخی از آن‌ها خاصیت دارویی داشتند. بنه گاه زمینی بود مربع مستطیل یا گرد که نشیمن تابستانی در کنار درخت‌های کهن بود. در کنار این نشیمنگاه‌ها گل ابریشم و نسترن معطر یا خرزهره به خاطر دفع حشرات می‌کاشتند.

- باغ-فرش ایرانی

فرش ایرانی بهترین تجسم باغ، پس از تجسم معمارانه آن در فرهنگ ایرانی است. باغ، موضوع بسیاری از نقش‌های فرش. قالی ایرانی است تا جایی که "آرتور پوپ" در این باره می‌نویسد: «باغ مهم‌ترین موضوع مورد علاقه ایرانی هاست و تقریباً در همه قالی‌های ایرانی به شکلی شکوه مندانه و زنده به چشم می‌خورد. فرش ایرانی بیشتر باغ است تا فرش، در کنار حوضچه‌های مرکزی، درختان در نهایت زیبایی کاشته شده و با گل‌ها تزئین گشته. در ذهن ایرانی، باغ تمثیل قطعه ایست از بهشت و از جهان بیرون خود دور است و آسایش جسم و آرامش روح را به همراه دارد.»

فرش ایرانی، باغی گسترده بر سطح زمین را نمایش می‌دهد و این باغ متحرک، هم محیطی از باغ را به خانه می‌آورد، هم یادآور آسایش و آرامش باغ است و هم محیط باغ را یادآور می‌کند.

عمده قالی‌های گلستان باقی‌مانده از دوره صفوی به بعد بافته شده و به‌طور مشخص دارای نقشه گلستان است. فرش دارای چند حاشیه گلدار و حاشیه پهن است. درخت، بلبل و متنی که شبکه آبیاری و چند استخر آن را به چند بخش مهم تقسیم کرده و هر بخش داراری 4–6 قسمت است. حرکت آب در جوی‌ها با خط‌های موجی و آبی رنگ نمایان می‌شود.

- مقایسه ویژگی‌های باغ در معماری و فرش

اندیشه و جهان بینی حاکم بر طراحی باغ در هر دو یکی است. باغ نمایانگر عالم بالا و بازتابی از بهشت است. طرح کلی در هر دو مورد برگرفته از برداشت مؤمنان از فردوس آرمانی است؛ که از متون مذهبی گرفته شده و هر دو تجسم بهشت قدسی است. چیدمان عناصر و اجزاء آن نشاط و شادابی و آرامش را به مخاطب القاء می‌کند.

سامانه‌های اساسی چهارگانه: معماری، آبیاری، کاشت و تفرجگاه را در هر دو ایفا می‌کند. دیوار در باغ برابر حاشیه در فرش است.

نظام آبیاری در هر دو از یک حوض مرکزی با چهار محراب اصلی آغاز و به صورت متقارن در چهار طرف باغ قرار می‌گیرد.

درختان و گیاهان با رنگ‌هایی شاد، پرندگان بر شاخسار درختان، جویبارها و ماهیان همگی نشان سرزندگی در فرش و معماری است.

وجود باغ باعث پیوند زمانی میان بهار و زمستان در اقلیم و محیط پیرامون خانه است و باعث تفکر و تعقل در مورد فردوس جاودانی است.

طرح باغی فرش ایرانی با باورهای آئینی ایرانیان همسو بوده است.

طرح کلی فرش‌های ایرانی با طرح باغ‌های ایرانی هماهنگ است.

باغ ایرانی و قالی ایرانی هردو نمایانگر بهشت جاودان است.

- میراث جهانی

مجموعه نه باغ ایرانی در ایران و دو باغ در هند و یک باغ در پاکستان، در سال 2011 به عنوان میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌اند. این باغ‌ها عبارتند از:

باغ ایرانی پاسارگاد، باغ ارم شیراز، باغ چهلستون اصفهان، باغ فین کاشان، باغ عباس‌آباد مازندران، باغ شازده کرمان، باغ دولت‌آباد یزد، باغ پهلوان‌پور مهریز           ، باغ اکبریه بیرجند، تاج محل اگرا در هندوستان، آرامگاه همایون دهلی‌نو در هندوستان، باغ شالیمار لاهور در پاکستان

- معروف ترین باغ های ایرانی کشور

بعضی از معروف‌ترین باغ‌های ایرانی را می‌توان به صورت زیر فهرست بندی کرد.

استان اصفهان: (چهلستون، هشت بهشت، باغ فین)

استان فارس: (باغ ایرانی پاسارگاد، باغ ارم، باغ دلگشا، باغ نارنجستان قوام، باغ عفیف آباد، باغ جهان نما، باغ نظر، باغ جنت

استان قزوین: (باغ فرهنگی قزوین، عمارت باغ سپهدار، باغ تاریخی مصلای قزوین)

استان کرمان: (باغ شاهزاده ماهان، باغ فتح‌آباد، باغ امام جمعه (صالحی)، باغ خانه محمداسماعیل‌خان نوری، باغ هرندی، باغ بیرم‌آباد

استان خراسان جنوبی: (باغ اکبریه، ارک بیرجند، باغ ملی گناباد، باغ ملی مشهد، باغ سرایان)

استان خراسان رضوی: (باغ کلات نادری، باغ ملی گناباد، باغ قدمگاه نیشاپور)

استان کهگیلویه و بویراحمد: (باغ چشمه بلقیس چرام)

استان خوزستان: (باغ پارک مدرن اهواز)

استان سمنان: (باغ چشمه علی)

استان مازندران: (باغ عباس‌آباد، باغ‌های اشرف البلاد، باغ چهلستون بهشهر)

استان تهران: (باغ سعدآباد، باغ نیاوران، باغ فرمانیه، باغ فردوس، باغ نگارستان، عمارت مسعودیه)

استان همدان: (پارک سیفیه)

استان یزد: (باغ دولت‌آباد، باغ پهلوان‌پور، باغ گلشن طبس)

- باغ های ایرانی خارج از مرزهای کنونی کشور ایران

باغ ایرانی یا پرشن گاردن فقط در داخل مرزهای جغرافیایی ایران محدود نمانده و به حوزه تمدن ایرانی در دیگر کشورهای همسایه (امروزی ایران) که در گذشته جزو سرزمین‌های ایران محسوب میشدند نیز وجود داشته و دارد، یکی از بهترین نمونه‌های باغ ایرانی در خارج از ایران آرامگاه همایون در دهلی و نسخه کپی شده از آن در تاج محل در اگرای هندوستان است.

- خصوصیات کلی باغ های ایرانی

باغ ایرانی مانند آثار هنری ایران در چهارچوب سنت و اصول از بدایع و ظریفی برخوردار است. در باغ ایرانی مانند معماری ایرانی هیچ چیزی بی مورد یا فقط برای زیبایی نیست. آنچه مفید و لازم است زیبا عرضه می شود. باغ ایرانی با تمام این اوصاف، اثر هنری زیبا، چند منظوره و پر عملکردی است. برخی از خصوصیات کلی باغ های ایرانی عبارتند از:

1. احداث باغ غالباً در زمین شیب دار

2. محصور بودن پیرامون باغ با دیوار

3. تقسیم سطح باغ غالباً به چهار بخش

4. استفاده از خطوط راست در طراحی باغ

5. وجود یک ساختمان در مرکز یا بلندترین قسمت فضا

6. استفاده از یک جوی دائم اصلی (آب دائم)

7. روان نمودن آب به گونه ای که صدای آب به وجود آید (آب شیب ها)

8. استفاده از سنگ های تراش دار در کف جوی برای نمایان شدن موج آب (سینه کبکی)

9. وجود رابطه نزدیک با طبیعت و عدم وجود حد فاصل بین ساختمان و باغ

10. وجود حوض یا استخر برای تأمین آب و زیبایی چشم انداز در مقابل عمارت

11. استفاده از درخت های زیاد و سایه دار و وجود معبرهای باریک

12. اختصاص دادن بیشترین قسمت باغ به کاشت درختان میوه

13. استفاده از انواع گل های زینتی و دارویی

14. استفاده بیشتر از گل سرخ نسبت به گونه های دیگر

- اصول طراحی باغ ایرانی

طراحی باغ ایرانی را می توان در اصول زیر خلاصه نمود:

الف) سلسله مراتب

بر اساس این اصل فضاها و عناصر مختلف بر اساس اهمیت، ارزش کارکردی و بسیاری از عوامل دیگر در کنار هم قرار می گیرند. در طراحی اغلب باغ های ایرانی این اصل به خوبی دیده می شود. سلسه مراتب در باغ ها از سردر ورودی یا گاهی میدان و آبنمایی در بیرون باغ (جلوخان) شروع و با گذشتن از هشتی و محور اصلی به کوشک باغ می رسد. این اصل را در ارتفاع، رنگ و اندازه عناصر باغ هم میتوان جستجو کرد.

ب)تقارن

تقارن یکی از اصول طراحی به شمار می رود که در دوران باستان در بسیاری از بناهای عمومی و مذهبی به کار رفته است. اصل تقارن را می توان کامل ترین شکل تعادل به شمار آورد که علاوه بر جنبه های زیبا شناسی از لحاظ ایستایی نیز همواره مورد توجه بوده است. در باغ های ایرانی به وفور از این اصل استفاده شده است. کوشک های ساخته شده متقارن بوده و بر روی محور یا مرکز تقارن واقع اند. اوج قرینه سازی را می توان در محورهای اصلی دید. در محور اصلی حتی درختان، درختچه ها و گل ها نیز قرینه کاشته شده اند. باغ های مستطیلی بسته به مکان قرار گیری کوشک، یک یا دو محور تقارن و پلان های مربع اغلب چهار محور تقارن دارند.

ج) مرکزیت

یکی از امور مهم در ترکیب و سازمان دهی عناصر در بسیاری از فضاهای معماری مرکزیت است و غالباً برای تأکید به مهم ترین قسمت مجموعه مورد استفاده قرارمی گیرد. اصل مرکزیت بیشتر در کوشک ها دیده می‌شود. خصوصاً کوشک هایی با طرح هشت بهشت. این اصل در پلان مربع با وجود کوشک در محل تقاطع محورها، در اوج خود می باشد.

د) ریتم

به معنی تکرار موزون ساده یا پیچیده یک عنصر یا پدیده در یک اثر هنری است. منظور از تکرار موزون پیچیده، تکرار چند عنصر یا مجموعه به نحوی است که درک روابط و قانونمندی های حاکم بر آنها به مشاهده دقیق و عمیق نیاز دارد.

این اصل در مواردی جوابگوی نیاز عملکردی می باشد همچون حجره های یک مدرسه یا کاروانسرا وگاهی برآورده کننده نیاز زیبایی شناختی است از لحاظ بصری منظری ظریف و خوشایند پدید آورد. در باغ ایرانی این اصل را می توان در دیواره های حاشیه باغ، دیواره های صفحه بندی حاصل از زمین های شیب دار و حتی در کفسازی ها مشاهده می شود.

ه) استقلال و تشخیص فضاها

در معماری ایرانی همه فضاها دارای استقلال و متشخص اند و هیچ فضایی منفی یا مانده از فضای دیگر نیست. این ویژگی که به نظر می رسد گاهی با واقعیت های کارکردی در تعارض باشد از اصول مراعات شده در نمونه‌های ارزشمند معماری ایران است. در باغ ایرانی نیز همه فضاها اعم از ساخته و ساخته نشده ، از خود هویتی به نمایش می گذارند. به طوری که حتی فاصله میان دو فضای مستقل، خود عرصه ای کامل به شمار می‌آیدکه واجد تعریف ، هویت و عملکرد مستقل می باشد.

و) تنوع در وحدت، وحدت در تنوع

باغ ایرانی در عین وحدت در خطوط کلی، هندسه و مصالح اجرایی، دارای تنوع فضایی بی نظیری است. تنوع فضایی باغ با تعریف فضاهای مستقل از هم از طریق محدودسازی، تنظیم فاصله دید، بهره گیری از اشکال کامل هندسی، طرح کاشت، ترکیب بندی های متفاوت از گونه های گیاهی، کارکردهای فضایی آب، بهره گیری از مصالح و امثال آن نمود پیدا میکند. محورهای اصلی، محورهای فرعی، کرت‌ها، انواع حوض ها و فضاهای ساخته شده با نوع بسیار زیادی که ارائه می دهند نشان از یک نظم و وحدت سازی در کلیت باغ می دهند.

ز) طبیعت گرایی و بهره گیری از منظر

فرهنگ ایرانی انسان را جدا از طبیعت نمی بیند بلکه او را همراه باسایر عناصر طبیعت و جزء لاینفک آن و دل سپردن به طبیعت و استفاده از مناظر طبیعی را علاوه بر اینکه پی بردن به آیات و نشانه های خدا می بیند، موجب حظ بصر و نشاط روان آدمی می داند. از این رو معماری و هنر ایران به شدت طبیعت گراست. این اصل در باغ ایرانی سبب بوجود آمدن فضاهای نیمه باز مانند ایوان و کوشک شده است که حد فاصل و پیوند دهنده فضای طبیعت (حیاط یا منظره باغ) و بخش ساخته شده می باشد. وجود فضای دنج و خلوت و پناه بردن به گوشه طبیعت در باغ ایرانی یک قاعده است، در نتیجه باغ ایرانی فضایی عارفانه و شاعرانه برای تامل به شمار می رود. وجود چشم اندازهای عمیق و باز در محورها و مسیرهای اصلی باغ، عدم وجود موانع بصری و هدف دار بودن این مسیرها (رسیدن به فضای ساخته شده یا یک نشانه بصری) بر طبیعت گرایی بیشتر صحه می گذارد.

در نهایت ویژگی های مشترک باغ های ایرانی را می توان این گونه برشمرد:

- تقسیم باغ غالبا به چهار بخش

- استفاده از خطوط راست در طراحی

- وجود یک کوشک یا بنا در مرکز یا بلندترین قسمت باغ

- استفاده از یک جوی اصلی

- استفاده از استخرهای وسیع به عنوان آینه و زیبایی چشم انداز مقابل کوشک

- رابط نزدیک با طبیعت

- کاشت درخت میوه در قسمت بزرگی از باغ

- فقدان فضای سبز بیهوده و ...

کلیک کنید:

https://www.aparat.com/v/HAmaw

گردآوری و تنظیم: پروانه اسکاش