دوشنبه 10 آبان 1395 - 10:51

هنر زیبای کاشیکاری از هنرهای دستی و قدیمی ایران است، قدمت آن به هزاره دوم پیش از میلاد می رسد ، در آغاز از  کاشی  با آجرهای لعابدار برای استحکام بنا استفاده می شد ولی بتدریج در نماسازی نیز کاربرد یافت به طوریکه کاشیکاری پیش از اسلام نیز در ایران بسیار مد نظر بوده است .

هنر کاشیکاری در ایران

موطن اصلی کاشی ، ایران بوده است  و صنعتگران دوره ی هخامنشی مبتکر و خالق این هنر بوده اند. ولی در زمان اسکندر این هنر از کشور ایران کوچ کرد ودر دوره ی هلاکوخان به سبکی نو به میهن باز گشت. در قرن ششم هجری (دوازدهم میلادی ) یعنی در دوره ی سلجوقیان ، کاشیکاری بویژه معرق کاری ، به سمت کمال رفت و بسیار متداول  شد. در قرن هشتم هجری ( چهاردهم میلادی ) هنرمندانی که همیشه  به فکر نو آوری بودند موفق شدند اجزائ معرق را ریزتر و کوچکتر کنند و زیباترین  اشکال هندسی و گل و بوته ها را  در مجموعه هایی از رنگ های لطیف نمایش  دهند و بهترین کاشیکاری را در سطوح بنا ها جلوه گر نمایند.

بعد ازدوره صفویه کاشیکاری ایران سیر نزولی طی کرد . در زمان قاجاریه  بعضی از آثار کاشیکاری را تعمیر کردند ، در این دوره هیچگونه نوآوری پدیدار نشد و کاشیکاری که انجام گرفت  ظرافت دوره صفویه را ندارد.

با این اوصاف و معرفی این هنر ، امروزه دانشمندان و ریاضی دانان  بر این باورند که هنر کاشیکاری اسلامی با ریاضیات مرتبط است و با هم پیوند  خورده اند همانطوری که با موسیقی ارتباط نزدیک دارد .

رنگ هایی که در کاشیکاری قدیم به کار برده شده به دلیل اینکه ترکیبی  از سرب و قلع هستند از مقاومت زیادی برخوردارند به گونه ای که با  گذشت قرنها از عمر این رنگها ، هچنان زیبایی  خاص خود را حفظ کرده اند ، این در حالی است که رنگهای جدید وارداتی ، خیلی زود تغییر  رنگ می دهند و دوام و پایداری رنگهای قدیم را ندارد.

  انواع کاشی:

-          گره کشی : کاشی هایی که با طرح و نقش های مختلف با اشکال چند ضلعی  های هندسی  که پهلوی  یکدیگر  قرار گرفته و تشکیل نقشهای کلی را می دهند به نام گره کشی  معروف هستند.

-          معرق کاری : عبارت است از قطعه های بریده شده ی کاشی از روی نقوش  مختلف و رنگهای  متفاوت ، تراشیده و پهلوی  یکدیگر  به شکل قطعه های بزرگ در آمده روی کار نصب می شوند. این نقوش از   شکل های گره کشی و گاهی از نقش های مختلف مانند گل و بته سازی و غیره هستند که به نام اسلیمی و ختایی و نقوش  دیگر مشهور شده اند.

-          کاشی هفت رنگ : که شهرت زیادی دارند ، به شکل چهار گوش  ساخته می شوند و اندازه ی  تقریبی آنها 15 در 15 CM  یا بیشتر است . در این شیوه کاشی را پس از پخت اول و ترسیم  نقش روی آن دوباره در کوره  حرارت  می دهند ، و پس از خارج شدن از کوره ، کاشی ها را در محل ، نصب می کنند . هفت رنگ متداول در این نوع کاشی کاری عبارتند از : سفید – سیاه – لاجوردی – فیروزه ای – قرمز- زرد- حنایی. در مسجد شاه اصفهان (امام) از این کاشی کاری بسیار استفاده شده است .

-          معقلی : نقوش معقلی از مصالحی  مانند آجر و کاشی ( جداگانه و در هم ) ساخته می شود و ترسیم آن معمولا در جدول های ساده انجام پذیر است

    مقالات و نوشته هایی که از نویسندگان  مختلف در باره ی هنر کاشیکاری ایران در زمان اسلام باقی مانده است  می تواند گویای  ارزش  هنری صنعتگران  این فن  باشد.

گردآورنده : سهیلا اسدی

منبع : کتاب طرح واجرای نقش کاشیکاری ایران از ماهرالنقش